Түркістан өңірінде қоршаған ортаға қатысты түрлі ғылыми зерттеулер тұрақты түрде жүргізілуде. Бұл зерттеулер өңірдің табиғи ерекшеліктерін ескере отырып, тиімді технологияларды жасап шығаруға бағытталған. Қазақстан Республикасының Президенті отандық ғылымды дамытуға қатысты бірқатар маңызды мәселелерді көтеріп, ғылымның әлеуетін техногендік және табиғи апаттарды болжау, климаттың өзгеруіне қарсы күресу сияқты салаларда барынша пайдалану қажеттігін атап өткен болатын. Бұл бағытта қажетті жұмыстарды атқаратын орталықтардың бірі – Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің «Экология» ғылыми-зерттеу институты.
2008 жылдан бері институтты техника ғылымдарының докторы, профессор Аманкүл Ақбасова басқарып келеді. Профессор Ақбасова жетекшілік еткен институт жақында ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің табиғи ресурстарды қорғау және пайдалану қызметтеріне қатысты жұмыстар жүргізуге Мемлекеттік лицензия алды. Институттың негізгі мақсаты – биосфера нысандарына түсетін антропогендік қысым деңгейін төмендете алатын, өндіріс қалдықтарын өңдеу мен іске асыруға бағытталған экологиялық тұрғыдан тиімді технологияларды жасап, оларды өндіріс саласына енгізу.
Институттың негізгі зерттеу бағыты – табиғи материалдар және антропогендік қалдықтарды өңдеу арқылы алынған белсенді заттар мен басқа да өнімдер пайдаланып, ластанған экожүйелерді залалсыздандыру мен зарарсыздандырудың экологиялық және экономикалық тұрғыдан тиімді технологияларын жасау. Бұл бағытта институт Түркістан, Кентау және Отырар аймақтарында «Қатты тұрмыстық және өндірістік қалдықтарды қайта өңдеу арқылы екінші реттік шикізаттық және тауарлық өнімдерді алудың экологиялық үйлесімді және тиімді технологиясын жасау» жобасын жүзеге асырып келеді.
Институттың ғылыми жұмыстарын коммерцияландыру бағытында да жетістіктер бар. Мәселен, институт 2018 жылы ҚР Ғылым Қорының 100 млн теңге грантын жеңіп, университет тарапынан қосымша 20 млн теңге бөлініп, «Экологиялық бақылау және химиялық талдаулар» патенттелген зертханасын ашты. Бұл лаборатория тек университетте ғана емес, өңірдегі басқа да жоғары оқу орындарында жоқ екендігі ерекше атап өтіледі.
Институт ғылыми жұмыстарын өндірістік деңгейде жүзеге асыруда бірқатар маңызды жобалар жасаған. Мысалы, 2016 жылы Ресейде патенттелген жаңа әдіс негізінде вермитехнологиясы жетілдіріліп, жоғары сапалы вермикомпост және калифорниялық құрттардың биомассасын алу процесі жылдамдатылған. Сонымен қатар, химия өнеркәсібінің күкірт-перлит құрамдас қалдықтары мен ауылшаруашылық қалдықтары негізінде құрылыс материалдарының жаңа рецептуралары жасалды, бұл технологиялар да патенттелген.
Институттың тағы бір маңызды жобасы – биогумус және азықтық қоспа өндірісі. Биогумус топырақты, егістік жерлерге тыңайтқыш ретінде пайдаланылады, ал азықтық қоспа мал шаруашылығында қолдануға жарамды. Қазіргі таңда бұл өнімдерге сұраныс бар, бірақ институт өнімдерді сату мен жарнамаға қажетті мамандардың жетіспейтіндігін айтып отыр.
Сонымен қатар, Жаңақорғандағы Күкіртқышқылы зауытымен («СКЗ-U» ЖШС) және Ащысай түсті металл комбинатының қалдықтарын пайдалану арқылы түрлі декоративті құрылыс материалдарын шығару жұмыстары қолға алынған. Институттың зертханасында жасалған және патенттелген плиткалар бас ғимарат алдындағы алаңқайға төселіп, өндірісте қолданылып жатыр. Бұл зерттеулердің нәтижелері нақты өндіріс саласында қолданылып, тиімділік көрсетіп отыр.
Жалпы алғанда, Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің «Экология» ғылыми-зерттеу институты экологиялық технологияларды жасап шығару мен оларды өндіріске енгізу арқылы аймақтың табиғи ресурстарын тиімді пайдалану жолында маңызды жұмыстар атқаруда. Институттың ғылыми қызметкерлері тек зерттеулермен шектелмей, олардың нәтижелерін нақты өндірісте пайдалану мен коммерцияландыруға да күш салуда.