Ғалымдар жылдан-жылға су көздері тартылып, шаруаларды құрғақшылық қысатынын ескертіп-ақ келеді. Бұл мәселені Мемлекет басшысы да назардан тыс қалдырған емес. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев бұл мәселеге байланысты Үкіметке бүгінгі ахуалды басшылыққа ала отырып, суды үнемді пайдаланудың тетіктерін қарастыруды тапсырған болатын. Қазір өңірлерде су қоймалары салынып, тозығы жеткендерін қайта жөндеу жұмыстары жандана бастады. Президент өз Жолдауында елдегі су тапшылығының зардабын азайту үшін тиісті сараптамалар мен талдаулар қажет екенін жеткізді.
«Шаруалар мен өнеркәсіп өкілдеріне суға қатысты сапалы сараптамалар мен болжамдар керек. Бұл талдаулар әр жылы және орта мерзімді кезеңде судың мөлшері қандай болатынын да қамтуы қажет. Сондықтан бәрін алдын ала жоспарлаған жөн. Сондай-ақ ішкі су ресурстарын үнемдеп пайдалану өте маңызды. Суды үнемдейтін технология өте баяу енгізілуде. Суды шақтап пайдалану мәдениеті де жоқ. Еліміздің кейбір өңірлерінде суды ең көп жұмсайтын ауыл шаруашылығы саласында оның 40 пайызы босқа ысырап болып жатыр. Су шаруашылығы нысандарының 60 пайызы тозып тұр. Олқылықтың орнын толтыру үшін өте батыл және шұғыл шаралар қажет. Ең алдымен, суды үнемдейтін озық технологияны енгізу ісін тездетіп, оны қолдану аумағын жыл сайын 150 мың гектарға дейін кеңейту керек. Көктемгі қарғын суды жинау және оны егістікке жеткенше құмға сіңіріп жоғалтып алмау мәселесі шешімін табуға тиіс. Өйткені оның бәрі – ішкі су қорымыз. Ол үшін 20 жаңа бөген салу, кемінде 15 су қоймасына күрделі жөндеу жүргізу және 3500 шақырымдық каналды жаңғыртып, цифрлық тәсілмен бақылауға алу керек. Негізгі міндет – 2027 жылға қарай қосымша екі текше шақырым суға қол жеткізу», – деді Тоқаев.
Түркістан облысында биыл 860 мың гектар жерге ауыл шаруашылығы дақылдары егіледі деп жоспарлануда. Оның ішінде суармалы жер көлемі — 552 мың га. Өңірдегі жалпы суармалы жердің 30 %-ы облыстың оңтүстік бөлігі Жетісай, Мақтаарал аудандарына тиесілі. Сонымен қатар «Тұран су» ШЖҚ МКК-н өз қаржысы есебінен биыл Сауран, Ордабасы аудандары мен Арыс қаласында 230 шақырым каналдарға механикалық тазалау жұмыстарын жүргізу жоспарланып, бүгінгі таңда 72 шақырымға тазалау жұмыстары жүргізілді.
Облыстағы егіс алқаптарын ағын сумен қамту мәселесіне қатысты кезекті рет жауапты басшылардың басын қосқан Түркістан облысының әкімі Дархан Сатыбалды шаруаларды ағын сумен қамтуды жүйелеп, тұрақты бақылауда ұстауды қатаң тапсырды.
Осы аумақтағы суармалы жерлердің барлығы Өзбекстан Республикасынан келетін трансшекаралық «Достық» магистралды каналы арқылы сумен қамтамасыз етіледі. Бүгінгі күні сұранысқа сай шаруаларға қажетті суды жеткізу үшін машиналық канал іске қосылып, қосымша қажетті су жеткізілуде. Сонымен қатар облыстың Шардара, Отырар аудандары мен Арыс қаласындағы 75 мың гектар суармалы жерлерге шаруалардың сұранысына сәйкес «Қызылқұм» магистралды каналы арқылы 50 м³/сек ағын су босатылуда. Қажеттілік толықтай қамтамасыз етілген. Жалпы облыста жоспарланған 488,6 мың гектар жер жырту және 115 мың гектар сор шаю жұмыстары толығымен аяқталды.
— Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өз Жолдауында су нысандарының экожүйесін сақтап, оны үнемді пайдалану үшін аса маңызды каналдар қайта жаңғыртылатыны туралы айтқан болатын. Мемлекет басшысы сонымен бірге жаңа технологиялар мен цифрландыру арқылы суды үнемдеуге көшіруді тапсырды. Бұл ретте осы су нысандарын жергілікті деңгейде тиімді пайдалану арқылы Ордабасы, Отырар, Бәйдібек, Сауран аудандары мен Арыс, Кентау қалаларының 80 мың гектарға жуық суармалы жерін және Түркістан қаласын көгалдандыру жұмыстарын ағын сумен уақтылы қамтамасыз етуге мүмкіндік беріліп отыр. Еліміздегі суармалы алқаптардың 4/1 бөлігі Түркістан облысына тиеселі. Сондықтан ағын су мәселесі өте өзекті және тұрақты назарда, — деді облыс әкімі Дархан Сатыбалды.
Бүгінде өңірде шаруалардың суды қажеттіліктен артық пайдалануына, ағын су ысырабына жол бермеу және су беру тәртібін реттеу үшін облыста нақты тариф бекітілген. Нәтижесінде шаруаларға ағын суды тек қажеттіліктеріне сәйкес бөлу тәртібі енгізілген. Сонымен қатар су шығынын үнемдеу мақсатында «Түркістан» магистральды каналының бір бөлігін темір бетонмен қаптау жұмыстары аяқталып, барлық шлюздардағы су өлшегіштер есепке алынып, су балансын сақтау жұмыстары бір жүйеге келтірілген.
Бүгінгі күні «Шардара» су қоймасы мен «Көксарай» су реттегішінде, «Қосқарған» және «Кеңсай-Қосқарған-2» су қоймаларында су жеткілікті. Өңірдегі су тапсышылы мәселесін шешу үшін бірқатар су нысандарының жобалары әзірленуде. «Бәйдібек ата» су қоймасын салу жобасы салынғанда суару маусымында «Бөген» су қоймасына 68 млн. м³ ағын су қосымша жеткізіледі. «Боралдай» су қоймасы жобасы нәтижесінде суару маусымында «Бөген» су қоймасына 65 млн. м³ ағын су қосымша жеткізіледі. Екі қойманы салу есебінен алдағы жылдары Түркістан өңірі кепілді ағын сумен қамтамасыз етіледі.
Бұдан бөлек, су нысандарын қалпына келтіру, мелиоративтік жағдайын жақсарту мақсатында, облыс әкімінің тапсырмасымен 15 су нысанын күрделі жөндеу, 5 су нысанын ағымдағы жөндеу жұмыстарына облыстық бюджеттен 3,7 млрд. теңге қаржы бөлінді. Нәтижесінде 63 шақырым канал күрделі және ағымдағы жөндеуден өткізіліп, 11,2 мың гектар жердің сумен қамтамасыз етілуі жақсарады.
Тозығы жеткен су нысандарын қалпына келтіру жұмыстарын жандандыру мақсатында Сайрам ауданында төтенше жағдай каупі бар «Ақбай қарасу» каналын күрделі жөндеу, Шардара ауданында каналдарды күрделі жөндеу, Келес ауданында жалпы 75 каналды ағымдағы жөндеу көзделіп отыр. Сондай ақ 5 ауданда орналасқан 12 су қоймаларды аудандық меншіктен облыстық коммуналдық меншікке қабылдау шаралары атқарылуда.
Ағын суды көрші Өзбекстаннан алатын Түркістан облысының шаруалары біртіндеп суды үнемдеудің жолдарын қарастыра бастады. Биыл өңірде 873 мың гектар жерге ауылшаруашылық дақылдары егілсе, диқандар мейлінше суды аз қажет ететін өнім түрлеріне көшуде. Себебі жыл өткен сайын көрші елден келетін судың көлемі азайып барады. Осы орайда ағын суды үнемдеуге байланысты пайдалы ақпаратты Сауран ауданының тұрғындарының назарына ұсынып отырмыз.
Өңірде 2024 – 2025 жылдары 938 шақырым каналға механикалық тазалау жұмыстары атқарылады деп жоспарланып отыр. Мемлекет басшысы ауыл шаруашылығы саласында судың 40 пайызы босқа ысырап болып жатқандығын атып өтіп, суды үнемдейтін озық технологияны енгізу ісін тездетіп, оны қолдану аумағын жыл сайын 150 мың гектарға дейін кеңейтуді тапсырды. Осы ретте ҚР АШМ-не су үнемдеу технологияларына инвестициялық субсидия көлемін 50%-дан 80%-ға ұлғайту жөнінде ұсыныс берілген. Жалпы су үнемдеу технологияларын 2028 жылға қарай 100 мың гектар алқапқа енгізу межеленген. Өңірде суармалы алқаптарды ағын сумен қамту, каналдар мен қашыртқыларды тазалау жұмыстары жалғасады.
Ғалымдар жылдан-жылға су көздері тартылып, шаруаларды құрғақшылық қысатынын ескертіп-ақ келеді. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев әуелден әлемдегі, елдегі ахуалды басшылыққа ала отырып, суды үнемді пайдаланудың тетіктерін ұсынған. Есесіне, қазір өңірлерге су қоймаларын салып, жөндеуге, тозған каналдарды жаңартуға көңіл бөлінді.
Шаруаларға көктемнен бастап күзгі жиын-терінге дейін көл-көсір қолдау көрсетіледі. Сондықтан судың көлемі азайды деп екі қолды бос қоймай, керісінше вегетациялық кезеңге ертерек қамданғаннан қайыр бар. Су мәселесі күрделенгенін жауапты мамандардан бөлек, мұнар басын қар басып жататын таулы өлкенің тұрғындары айтудай айтып-ақ жатыр. Тауға қар аз түскен соң, судың мол болмайтыны белгілі.
Демек мұхиттардан қашық жатқан еліміз трансшекаралық өзендер мен ішкі сулардың әр текше метрін үнемдеп пайдалануға тиіс. Былтыр өзен бассейндерінде, әсіресе елдің оңтүстік аймақтарында судың аз болуына қарамастан, дер кезінде қабылданған шаралардан соң вегетациялық кезең тұрақты өтті. Бір жағынан шаруаларға ауа райы да қарайласып, жаңбыр жеткілікті мөлшерде түскені белгілі. Экология және табиғи ресурстар министрлігі хабарлағандай, барлық су қабылдағыштан тұрақты суаруға шамамен 11,6 текше метр су келеді. Оның 11, 3 текше метрі немесе 97%-ы оңтүстіктегі 5 облысқа тиесілі. Алматы, Жамбыл, Түркістан, Қызылорда және Жетісу облыстарында жалпы суару алаңы 1,61 млн гектар немесе ел бойынша барлық алаңның 73%-ын құрайды. Ауыл шаруашылығы министрлігі Жер ресурстарын басқару комитетінің дерегіне сүйенсек, елде суармалы жерлердің аумағы 2,2 млн гектар болса, оның 1,6 млн гектары пайдаланылады.
Негізі Алматы облысында – 1,9 текше метр, Жетісу облысында – 1,4 текше метр, Түркістан облысында – 3,4 текше метр, Қызылорда облысында – 3,5 текше метр және Жамбыл облысында 1,1 текше метр су жиналады. Осы өңірлерде вегетациялық кезеңнің тұрақты өтуін қамтамасыз ету үшін былтыр Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі жұмыс жоспарын бекіткен. Сол межелі міндеттің шеңберінде біраз шаруа оң шешілген. Бірінші, жоғары су қоймаларынан қосымша су ағызуды қамтамасыз ету бойынша іргелес елдермен жұмыс жүргізілген. Екінші, трансшекаралық өзен бассейндеріндегі мемлекетаралық пайдалану каналдарындағы жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары уақтылы қолға алынған. Үшінші, суару желісінің магистральдық және шаруашылықаралық каналдарын тазалау, қосымша жабдықтарды (сорғы қондырғыларын) сатып алу жайы пысықталған. Төртінші, ылғал көп қажет ететін дақылдар алқабын қысқарту (күріш, мақта, пияз) жоспары қолға алынған. Бесінші, су үнемдеу технологияларын ауқымды енгізуде ілгерілеу бар. Сондай-ақ көршілес елдермен, оның ішінде Қырғызстанмен ынтымақтастық шеңберінде тауар алмасу және электр энергиясын коммерциялық негізде жеткізу үшін жаз айларында 330 млн текше метр көлемінде «Достық» каналы арқылы су беру мәселесін шешуге мүмкіндік туған.
Былтыр Бішкек қаласында тауар алмасу аясында электр энергиясын қайтару кестесі келісілді. Қос тараптың сарапшылары Шу және Талас өзені бассейндеріндегі мемлекетаралық пайдаланудағы су шаруашылығы құрылыстарын аралаған. Осыдан бөлек, Тәжікстанмен Тоқтоғұлдан келетін «Бахри Точик» су қоймасы арқылы су көлемін өткізу туралы мәмілеге келген. Әрі «Бахри Точик» су қоймасының жұмыс істеу шарттары келісілді. Осы шарттар Душанбе қаласында үшжақты хаттамамен (Тәжікстан, Өзбекстан және Қазақстан) бекітілген.
Мемлекетаралық су шаруашылығын үйлестіру комиссиясының отырысында Нарын-Сырдария су қоймалары каскады жұмысының болжамды режімі келісілген. Соған сәйкес Шардара су қоймасына вегетациялық кезеңде ағын 3,9 млрд текше метр көлемінде күтілген. Вегетациялық кезеңнің қорытындысы бойынша Шардара су қоймасына келетін ағын су 4 млрд текше метрді құрап, меже орындалған. Сонымен қатар былтыр Шу-Талас су шаруашылығы комиссиясының 30-шы отырысында Талас өзенінің бассейні, мемлекетаралық каналдар бойынша 500 млн текше метр, Шу өзенінің бассейні бойынша 220 млн текше метр су беру кестесіне қол қойылған. Ал ішкі су көздері бойынша жедел тапшылық сезілмей, су өтінімге сәйкес толық көлемде берілген.
Тағы бір атап өтетін жайт, былтыр гидрологиялық болжамдар негізінде трансшекаралық Сырдария өзенінің бассейнінде күрделі су шаруашылығы жағдайы күтілген. Абырой болғанда Экология және табиғи ресурстар министрлігінің бастамасымен қабылданған шаралар мен климаттық жағдайдың арқасында су шаруашылығы жағдайы тұрақталған. Атап айтқанда, Шардара су қоймасына келетін ағын 2,5 еседен асқан. Бұл Шардара су қоймасын 5 млрд текше метрге дейін толтыруға және Көксарай контррегуляторына 822 млн текше метрге дейін су алуға мүмкіндік бермек.
Осылайша, жаппай вегетация басталғанға дейін Сырдария өзенінің арнасын толтыруға, суармалы жерлерді ылғалдандыруға көңіл бөлінеді. Көл жүйелері мен шабындық жерлер толады. Министрлік ішкі шаруаларға байланысты да бірқатар жұмысты уақтылы іске асырған. Алдымен трансшекаралық өзендердің бассейндерінде 5 322 су шығару құралдары қалпына келтірген. Енді осы үйлесімді шаруа тасымалдау кезінде судың шығынын 450 млн текше метрге дейін қысқартуға мүмкіндік беріп отыр. Су шығынын азайтуға бағытталған жұмыстар мұнымен шектелмейді. Мысалы, 1 512 шақырым магистральдық және шаруашылықаралық каналдарды реконструкциялап, механикалық тазартудан өткізген соң, су шығынын 450 млн текше метрге дейін қысқарту мүмкін болды. Сол секілді суару үшін коллекторлық-дренаждық суларды қайта пайдалануға мүмкіндік беретін 67 сорғы сатып алынса, 89 гидропост автоматтандырылған. Енді гидропост арнайы байланыс арнасы арқылы диспетчерлік пунктке ақпаратты (су деңгейін, шығыстарын туралы) жедел жолдайды.
Оңтүстік өңірлердегі жергілікті әкімдіктер су мәселелеріне келгенде қол қусырып отырған жоқ. Мысалы Алматы, Жетісу облыстары бойынша (суармалы жерлердің ауданы 584,3 мың гектар) су ресурстарының тапшылығын қысқарту мақсатында облыс әкімдігі ылғал көп қажет ететін дақылдардың, оның ішінде Балқаш ауданындағы күріш егістігін 0,6 мың гектарға азайтқан. Облыстың барлық су қоймалары вегетациялық кезеңге бекітілген кестеге сәйкес жұмыс істеген. Каналдарды тазартып, су үнемдеу технологияларын енгізген. Мемлекетаралық пайдалану объектілері бойынша әуелі су беру кестесі бекітілді. Сумен қамтамасыз ету мақсатында жергілікті жерлерде Қырғызстанның Шу және Талас бассейндік су шаруашылығы басқармаларымен су көлемін белгілеуге қатысты тұрақты келіссөздер жүргізілген.
Түркістан облысы бойынша (суармалы жерлердің ауданы 550,5 мың га құрайды) биыл күріш алқабы 1,7 мың гектарға дейін қысқарды, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 2,9 мың гектарға аз. Өзге өңірлердегідей мұнда да каналдар тазартылып, су үнемдеу технологиялары кеңінен қолданысқа енгізіле бастаған. Су айналымы және суару кезегі ұйымдастырылған. Қызылорда облысында (суармалы жерлердің ауданы 254,1 мың гектарды құрайды) күріш алқабы былтыр 78,3 мың гектарға дейін қысқарды, бұл алдыңғы жылмен салыстырғанда 5,3 мың гектарға аз. Үкімет резервінен ұңғымаларды жөндеуге және бұрғылауға, сондай-ақ сорғы қондырғыларын сатып алуға 3,6 млрд теңге сомасында қаражат бөлінген. Су тапшылығын азайту үшін 17 канал тазартылған. Жалпы, алдын ала қабылданған шаралар арқылы оңтүстік өңірлерде былтырғы вегетациялық кезең шығынсыз өтті.
Бүгінде министрлік алдағы вегетацияға уақтылы дайындалу мақсатында 2023 жылға арналған жоспар әзірлеген. Соған сәйкес шекаралас елдермен трансшекаралық өзендер бойынша ынтымақтастық жөніндегі келісім, трансшекаралық өзен бассейндеріндегі мемлекетаралық каналдарында жөндеу-қалпына келтіру жұмыстары жалғасып, суару желісінің магистральдық және шаруашылықаралық каналдарын тазалау биыл да үзілмейді.
Онымен қоса, алдағы 5 жылға 1,7 текше метр көлемінде су жинақтау үшін 6 облыста (Ақмола – 1, Алматы – 1, Жамбыл – 3, Батыс Қазақстан – 2, Қызылорда – 1, Түркістан – 1) 9 жаңа су қоймасын салу жоспарлануда. Есте болса, 2019 жылы Жолдауда Президент Қасым-Жомарт Тоқаев су нысандарының экожүйесін сақтап, оны үнемді пайдалану үшін аса маңызды 120 канал қайта жаңғыртылатынын айтқан еді. Сонымен қатар жаңадан 9 су қоймасы салынатыны белгілі болған. Келешекте салынатын су қоймалары 14 елді мекен (70 мың адам) үшін су тасқыны құбылыстарының қаупін азайтуға, айналымға 195,3 мың гектар жаңа суармалы жерді енгізуге, ауыл шаруашылығында 20 мыңнан астам жұмыс орнын құруға мүмкіндік бермек. Алдын ала есепке сәйкес 9 су қоймасын салуға шамамен 59,4 млрд теңге жұмсалады. Республикалық бюджет шеңберінде 2022-2024 жылдарға 11,3 млрд теңге көзделген. Жобалық-сметалық құжаттаманы толығымен аяқтау үшін қосымша 700 млн теңге мөлшерінде қаражат, ал 2025 жылға дейін құрылыс-монтаж жұмыстарын іске асыру үшін 47,4 млрд теңге қажет. Бұған дейін көпжылдық жоспарлы жұмыстар үйлесімді іске асса, көрші елдерге тәуелділікті аз да болса қысқартуға мүмкіндік бар екені айтылды. Мысалы, бірнеше жылда Қырғызстаннан 30%-ға дейін, Өзбекстаннан 25%-ға дейін және Ресейден 15%-ға дейін суға тәуелділікті қысқартуға болады.
Арналарды реконструкциялау бойынша жұмыстар үзілмейді. Жалпы 5 жыл ішінде 7 облыста кемінде 120 канал реконструкциядан өтеді (Алматы – 21, Атырау – 6, Шығыс Қазақстан – 12, Батыс Қазақстан – 9, Қарағанды – 6, Қызылорда – 26, Түркістан – 40). Бұл 2025 жылға қарай суармалы алқапты 2,2 млн гектарға дейін жеткізуге және суармалы судың шығынын жыл сайын 800 млн текше метрге дейін төмендетуге мүмкіндік береді. Қабылданған шаралар ауылда 120 мың жұмыс орнын құруға және жыл сайын 510 млрд теңге сомасына өнім беруге ықпал етуі әбден мүмкін.
Экология және табиғи ресурстар министрінің төрағалығымен өткен кеңесте Сырдария өзені бассейніндегі су шаруашылығы жағдайы талқыланған еді. Мәселенің негізгі мән-жайы Тоқтоғұл су қоймасында (Қырғызстан) ағынның ұлғаюына байланысты 2022 жылғы қазаннан желтоқсанға дейін Шардара су қоймасына ағын ұлғайды. Бұдан келетін қауіп жайында сушылар, сарапшылар әлеуметтік желіде біраз ой қозғады. Тағы да талдауларға жүгінсек, мемлекетаралық су шаруашылығын үйлестіру комиссиясының болжамды кестесі бойынша орта есеппен желтоқсан айында Шардара су қоймасына ағын секундына 880 текше метр деп белгіленді, нақты ағын шамамен 1 400 текше метр немесе болжамды кестеден 520 текше метрге артық болды. Биыл 10 қаңтарда Шардара су қоймасының нақты көлемі 4 070 млн текше метрді (жобалық көлемнің 78%-ы) құрайды. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 1 683 млн текше метрге артық. Расында да Шардарада алаңдайтын, жедел шара қабылдауды қажет ететін жағдай қалыптасып отыр. Сол үшін де министрлік Шардара су қоймасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында былтыр 13 желтоқсаннан одан су ағызу көлемін 500-ден 700 текше метрге дейін, 15 желтоқсаннан 800 текше метрге дейін, 19 желтоқсаннан 900 текше метрге дейін ұлғайтқан. Тіпті 2023 жылғы 4 қаңтардан 1 мың текше метр көлемінде су төменге кетуде. Кейінгі тәулікте «Бахри-Точик» су қоймасынан (Тәжікстан) су ағынының азаюына байланысты Шардара су қоймасына келетін ағын айтарлықтай төмендеген. 10 қаңтардағы жағдай бойынша ағын секундына 933 текше метрді құрап отыр. Бүгінде Шардара су қоймасынан суды қауіпсіз ағызу мақсатында министрлік тиісті іс-шаралар жоспарын әзірлеген. Ведомство елді мекендерді су басу қаупі жоқ деп ресми мәлімдеме де жасады.
Жыл сайын трансшекаралық өзендер арқылы келетін су көлемі жеткілікті бола бермейді. Әдетте ауыл шаруашылығына су ауадай қажет уақытта көрші елдердің шаруалары да жанталасып, суды қыса бастайды. Енді су жүйелері жаңартылып, су қоймалары салынса, осындай беймезгіл уақытта келген суды жинауға да мүмкіндік мол болады.
Мамандардың айтуынша, тазартылған су тек егістік алқаптарға ғана пайдаланылады. Жыл он екі ай жұмыс істейтін қондырғы тәулігіне 3 мың текше метр судан тазалап шығара берсе, оның өзі көл-көсір дүниеге айналатыны анық. Мұны есептеп көрген жергілікті тұрғын енді егістік алқабымыз ағын судан тапшылық көрмейтін болады дейді. Тұрғынның айтуынша, «біздің ауылда мал шаруашылығы да, егін шаруашылығы да жақсы жолға қойылған. Сондай-ақ, қызмет көрсету орталықтары да күн санап көбейіп келеді. Оның бәрі сусыз жұмыс істемейтіні белгілі. Соның сарқынды суын тиімді пайдаланып, қайта өңдеп жатсақ оның өзі жақсы емес пе?! Біздің оңтүстік өлкенің ауа райы жылы болғандықтан бір жылда екі рет, тіпті үш рет өнім алуға мүмкіндік бар.
Су – өмірдің нәрі. Сондықтан болар, судың табиғаттағы және адамзат өміріндегі рөлін дана халқымыз «Су – тіршілік көзі» деп бір ауыз сөзбен түйіндеген. Жыл өткен сайын суға деген сұраныс артып келеді. Бар суды тиімді пайдаланып, үнемдеп үйренбесек таяу жылдары тіршілік көзі қат дүниеге айналуы мүмкін.