Түркістан қаласының тұрғындарына үкіметтік емес ұйымдар мен азаматтық қоғам тақырыбына даярлаған танымдық-ақпараттық мақаламызды ұсынып отырмыз.
Шаһар тұрғындарының аталған ықпалды ұйымдар туралы толықтай білуі — олардың саяси және азаматтық бағытын айқындау мақсатында өз көмегін тигізеді деп ойлаймыз. Мемлекет бірқатар мәселені осы ұйымдардың көмегімен шешеді. Содан да болар, азаматтық қоғамды дамытуға айрықша назар аударды. Тіпті, Тәуелсіздік алған жылдардан бері «үшінші сектор» сенімді серігі болды деуге де негіз бар. Үкіметтік емес ұйымдарға сенім артып, олардың дамуына қолдау білдірді. Бүгінде әлемнің көптеген елінің саясатында үкіметтік емес ұйымдардың рөлі ерекше сипатқа ие. Өйткені мемлекеттік басқару жүйесіне қоғамдық қауымдастықты араластырмай түйткілді мәселелерді шешу мүмкін емес. Сарапшылардың бағалауынша, Қазақстандағы үшінші сектор әлемдік трендтер бағытында дамып келеді. Яғни еліміздегі үшінші секторды қолдау мемлекет тарапынан да, бірқатар ірі компанияның қайырымдылық мақсаттағы ҮЕҰ арқылы да жүзеге асуда. Түркістан қаласында да ҮЕҰ-дардың жұмысы қарқынды жүзеге асуда. Осы аталған ұйымдардың даму барысы мен ерекшелігіне зер салу арқылы қазақ қоғамының болашағын да айқындау қиын болмайды. Бұл бағытта сонымен бірге бизнестің, фандрайзинг жүйесі, әлеуметтік желілер және масс-медианың рөлі маңызды екенін де айта кеткен жөн. Десек те соңғы кездерде осы бағыттағы ұйымдар қоғамның дамуына қаншалықты атсалысуда, жұмыс істеу тәжірибесіне мемлекет көңіл бөліп отыр ма деген сауалдар төңірегінде туындаған мәселелерге жауап іздеу барысында ауыл-аймақтарда үшінші сектор үлесін арттыру қажеттігін аңғарамыз. ҮЕҰ дерекқорының көрсеткіштері бойынша елімізде тіркелген үкіметтік емес ұйымдардың саны бүгінде 25 мыңға жуықтаған. Көрсеткіштің 10 мыңнан астамын салықтық есеп ұсынған ұйымдар құрайды. Бірқатар дерек көзіне сүйенсек, белсенді ұйымдардың саны 5 мыңның айналасында. Бұл бағытта үкіметтік құрылымдардың жүргізіп отырған жұмысы ҮЕҰ дерекқорын жетілдірумен ғана шектелмейді. Бұл қадамдар мемлекет пен үшінші сектор және бизнес арасындағы ашықтықты да қамтамасыз ететін болады. Әрі ҮЕҰ тәжірибесінде қамтылмаған салаларды анықтап, қоғамның күш-жігерін сол бағытқа бұрудың маңызын көрсетеді. Сарапшылардың пайымдауынша, мәселе қоғамдық қорлардың көрсеткішін анықтаумен ғана шектелмейді. Қоғамдық қорлардың қандай да бір саладағы белсенділігі маңызды. Сонымен бірге қоғам мен азаматтардың мүмкіндіктерін, қолда бар ресурстары мен қажеттіліктерін талдаудың нақты құралы. Соңғы уақытта жергілікті басқару құрылымдары деректер базасына мәліметтерді ұсынбаған ұйымдармен азаматтық қоғамның басымдықтары жайында түсіндіру жұмыстарын жүргізуді белсенді қолға алған. Былтыр жастар саясатын дамыту, қоршаған ортаны қорғау мен қоғамның әлеуметтік осал тобына қолдау көрсету бағытында мемлекеттен үкіметтік емес ұйымдарға 1,8 млрд теңге бөлінді. Жастар саясаты мен балалар бастамаларын қолдауға – 554,1 млн теңге, ал 305,4 млн теңге азаматтық қоғамды дамытуға, оның ішінде үкіметтік емес ұйымдар жұмысының тиімділігін арттыруға, 231,5 млн теңге – білім, ғылым, ақпарат, дене шынықтыру және спорт саласындағы мақсаттарға қол жеткізуге, 214,2 млн теңге – қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірлікті нығайтуға, 114,6 млн теңге – халықтың әлеуметтік осал топтарын қолдауға бағытталған. Осы орайда гранттар мен сыйлықтар түрінде қаржыландырудың жаңа нысандарын енгізуді бірқатар сарапшы үкіметтік емес секторды азаматтық қоғамның әлеуметтік міндеттерін шешудегі белсенді институттардың бірі ретінде танудың нәтижесі ретінде қарастырады. Ашықтық пен әділдік – қазіргі күннің басты талабы. Осы бағытта мемлекеттік органдар жұмысының жүйелі, нәтижелі болуы үшін қоғамдық кеңестердің маңызын арттыруға баса мән беріліп жатыр. Мемлекет пен халық арасындағы диалог алаңына айналады деген мақсатпен құрылған қоғамдық кеңестер өз міндетін толық атқарып жүр ме? Қазақстанның барлық өңірін қамтыған қоғамдық кеңестер 2016 жылдың қаңтарынан бастап жұмыс істей бастады. Министрліктердің, орталық атқарушы органдардың жанынан, сондай-ақ мемлекеттік басқарудың республикалық және жергілікті деңгейлерінде консультативті-кеңесші, бақылаушы орган ретінде құрылған бұл институт бюджет қаражатын тиімді пайдалануға, мемлекеттік қызметтің сапасына, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске оң ықпалын тигізеді. Яғни, атқарушы органдар қоғамдық кеңестер арқылы шешім қабылдарда қоғамдағы маңызды мәселелерге мән беріп, көпшіліктің пікіріне жүгінеді. Қоғамдық кеңес – қоғамдық бірлестіктердің белсенді өкілдері мүшелік ететін, белгілі бір формадағы құрылымы бар жүйе. Қоғамдық кеңестерге мемлекет тарапынан белгілі бір өкілеттіліктер бекітілген. Қоғамдық кеңестердің басты айырмашылығы — азаматтардың басқару органдарының жұмысына көбірек қатысуы, бұл жергілікті, заң шығарушы немесе атқарушы органдар болуы мүмкін. Қоғамдық кеңестер әртүрлі мақсаттарда құрылуы мүмкін:
–Арнайы мәселелер бойынша сарапшылармен консультациялар;
– Заңнаманы, мемлекеттік бюджетті әзірлеуге көмек;
– Билік шешімдерінің орындалуын бақылау;
– Мемлекеттік орган берген кейбір мемлекеттік функцияларды жүзеге асыру.
Қоғамдық кеңес қоғамдық бақылаудың тұрақты жұмыс істейтін кеңесші-консультативтік органы болып табылады. Қазіргі уақытта қоғамдық бақылаудың тиімді құралдардың бірі. Мемлекеттік органдар жұмысының ашықтығы мен айқындығын қамтамасыз етуде, бюджет қаражатын пайдаланудың тиімділігін арттыруда, мемлекеттік қаражаттың сапасын жақсартуда, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте қоғамдық кеңестердің жұмысы маңызды рөл атқарады. Қазақстанда үкіметтік және квазимемлекеттік мекемелер жанынан Қоғамдық кеңестер құрылды, тіпті осы кеңестердің қызметін реттейтін арнайы заң да қолданылады. 2015 жылы қабылданған «Қоғамдық кеңестер туралы» заңда қоғамдық кеңестердің қызметі «халық алдында есеп беретін мемлекетті қалыптастыру жөніндегі мемлекеттік саясатты іске асыруға, барлық деңгейдегі мемлекеттік органдардың, сондай-ақ ұлттық басқарушы холдингтердің, ұлттық холдингтердің, ұлттық компаниялардың шешімдер қабылдауына коммерциялық емес ұйымдардың, азаматтардың кеңінен қатысуын қамтамасыз етуге»бағытталғаны айтылған. Заңға сәйкес,»Қоғамдық кеңестегі азаматтық қоғам өкілдерінің саны оның мүшелерінің жалпы санының кемінде үштен екісін құрауы керек». 2016 жылдың қаңтарынан бастап Қазақстанда барлық деңгейде қоғамдық кеңестер құрылды. Сол уақыттан қазіргі кезеңге дейінгі қысқа ғана мерзімде қоғамдық кеңестердің жұмыс істеуі мен дамуында белгілі бір тәжірибесі бар. Қоғамдық кеңестер сарапшылардың, практиктер мен БАҚ-тың жіті назарын аударады. Ұлттық кооперативтер қауымдастығының басшысы Қазыбек Шейхтің айтуынша, кеңес мүшелері кеңеске ұсынылатын кандидаттарды шынымен біледі, өйткені олардың көпшілігі бұрын кеңестің сарапшылары болған.
– Қоғамдық кеңес қалалық мәслихаттың жұмысын қайталамайды. Мәслихат бюджетке байланысты мәселелермен айналысады. Ал қоғамдық Кеңестің құзыретіне қалада туындайтын барлық мәселелер кіреді. Сонымен қатар, Қоғамдық кеңес партиялардан тыс, сондықтан қатаң партиялық тәртіп жоқ. Бұл тұрғыда қоғамдық кеңестер неғұрлым еркін. Мысалы, әкімдікке сұрақ қоймас бұрын, Мен алдымен бұл мәселелерді адамдармен әлеуметтік желілерде талқылаймын. Олардың барлығы әкімдікке қатысты емес. Қалай болғанда да, қоғамдық кеңеске азаматтық белсенділерді көбірек тарту қажет, — дейді ол. Қазақстанда барлығы 234 Қоғамдық кеңес бар. Оның 18 — і республикалық, 216 — сы облыстық, қалалық және аудандық деңгейде. Кеңестер 2016 жылдан бастап жұмыс істейді және оны билік бақылаушы орган бола алатын және мемлекеттік органдармен ашық және ашық жұмыс істеуге мүмкіндік беретін институт ретінде ұсынды. Депутат Қанат Мусин азаматтардың пікірінше, қоғамдық кеңестер халық пен билік арасындағы қоғамдық пікір мен диалогтың тәуелсіз және маңызды институтына айналғанын айтты.
— Қоғамдық кеңестер адамдарға биліктің шешімдеріне әсер етудің ең жақсы құралдарының біріне айналуда. Кез-келген белсенді адам кеңес мүшесі бола алады. Егер азаматтар өздерінің құқықтары туралы білсе және оларды талап етсе, кеңестерге есік ашық. Кеңеске кіргеннен кейін ол өз өкілеттіктерін дұрыс пайдалануы керек», — дейді ол. Қоғамда қалыптасқан ақпараттық және қоғамдық-саяси трендтер көрсетіп отырғандай,
қоғамдық кеңестер институты оның қызметін кешенді және жүйелі талдауды және кейбір жекелеген механизмдерін жетілдіре түсуді қажет етеді. Қоғамдық кеңестер мемлекет пен халық арасындағы диалог алаңы ретінде жан-жақты дами түскені абзал. Қазір Президент Тоқаевтың тапсырмасы бойынша әзірленген «қоғамдық бақылау туралы» заң жобасы Парламентте жатыр. Заң «халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын айқындауға, «мемлекеттік органдар мен квазимемлекеттік сектордың ашықтығына ықпал етуге және жауапкершілігін арттыруға»тиіс. Бұл ретте» Есеп беретін мемлекетті қалыптастыру «2015 жылы қабылданған» Қоғамдық кеңестер туралы » заңда да жазылған. Бұл ретте Қазақстанда 2019 жылы наразылықтардан кейін құрылған ұлттық қоғамдық сенім Кеңесі түріндегі» ең үлкен қоғамдық кеңес » бар.
Қазақстанда қоғамдық кеңестердің қызметі 2016 жылы басталды. Қоғамдық кеңестер – министрлiктер, Қазақстан Республикасының Президентiне тiкелей бағынатын және есеп беретiн органдар, сондай-ақ өз құзыретiнiң мәселелерi бойынша жергiлiктi мемлекеттiк органдар құратын консультативтік-кеңесшi, бақылаушы органдар. Бүгінгі таңда Қазақстанда 256 қоғамдық кеңес жұмыс істейді: республикалық деңгейде – 35, жергілікті деңгейде – 221. Квазимемлекеттік ұйымдар құратын қоғамдық кеңестер де бар. Қазіргі таңда қоғамдық кеңестерге 4 мыңға жуық адам тартылса, оның 86 пайызы азаматтық қоғам өкілдері. «Қоғамдық кеңестердің басты мақсаты – мемлекеттік органдардың қызметіне қоғамдық мониторинг жүргізу. Бұл тұрғындардың проблемалық мәселелерін жинайтын алаң.
Қоғамдық кеңестер жұмысының тиімділігі, ең алдымен, қоғам және мемлекеттік органдар өкілдерінің бір-бірімен диалог жүргізуге деген өзара ұмтылысына, сондай-ақ тараптардың кәсіби деңгейіне байланысты, деп жазады шетелдік сарапшылар. 2008 жылдан бері Беларусь пен Ресейде бірқатар жаңа қоғамдық кеңестер құрылды. Бұл жаңа органдардың құрылуы құқық қорғау қоғамдастығы мен халықаралық бақылаушылар арасында үлкен ынта тудырды: үкіметтің бұл қадамы саяси либерализацияның көрінісі ретінде қабылданды. Бұқаралық ақпарат құралдары жағынан парламентке балама ретінде қоғамдық кеңестер ұсынылды, бұл органдарды құру авторитарлық режим жағдайында демократияның тапшылығын толтыруды, билік пен қоғам арасындағы байланысты жеңілдетуді көздеді.