Қазіргі уақытта әлемнің көптеген елдерінде экологиялық мәселелердің өзектілігі артып отыр. Бұл жағдай әсіресе Қазақстан Республикасының оңтүстік өңірі үшін ерекше маңызға ие. Аймақтағы экологиялық дағдарыстар мен табиғи ресурстардың тиімсіз пайдаланылуы экология саласында жаңа ғылыми зерттеулер мен шешімдерді қажет етеді. Осы қажеттіліктерді ескере отырып, 2001 жылы Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде экология саласындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу және экологиялық мәселелерді шешу мақсатында «Экология» ғылыми-зерттеу институты құрылды.
Институттың құрылуы және дамуы
«Экология» ғылыми-зерттеу институты 2001 жылдың 1 қыркүйегінде Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің ғылыми-зерттеу құрылымының бөлігі ретінде №1/441 санды бұйрық негізінде құрылды. Институттың құрылуының басты мақсаты — оңтүстік Қазақстанның экологиялық мәселелерін шешу және ғылыми негізде табиғи ресурстарды қорғау мен тиімді пайдалануды қамтамасыз ету. Институттың зерттеулерінің ауқымы экологиялық жағдайларды жақсартуға бағытталған түрлі ғылыми жұмыстарды қамтиды. Оның ішінде экологиялық мониторинг, қоршаған ортаға әсер ететін факторларды зерттеу, экологиялық таза технологияларды дамыту және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану мәселелері қарастырылған.
Институттың аккредитациясы және лицензиялануы
Институттың ғылыми зерттеулері мен зертханалық жұмыстарының сапасын қамтамасыз ету үшін ҚР Ұлттық аккредиттеу орталығы институттың «Экологиялық бақылау және химиялық талдау» зертханасын аккредиттеді. Бұл аккредиттеу ҚР техникалық реттеу туралы заңнамалары мен халықаралық стандарттарға сәйкес жүргізілді. 2010 жылдың наурыз айында институтқа KZ.И.16.0727 нөмірлі аккредиттеу аттестаты берілді. Осылайша, институттың зертханасы экологиялық бақылау мен химиялық талдау бойынша жоғары деңгейде қызмет көрсетуге толық құқылы деп танылды.
Сондай-ақ, институтқа 2008 жылы ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігінен табиғи ресурстарды қорғау және пайдалану қызметтеріне қатысты жұмыстарды жүргізуге Мемлекеттік лицензия берілді. Лицензия №01234Р-0042385, 01.07.2008 ж. бойынша ресімделді. Бұл лицензия институтқа табиғи ресурстарды қорғау, экологиялық мониторинг жүргізу, экологиялық талдаулар мен зерттеулер жасау құқығын береді. Сонымен қатар, институттың зертханасы прекуссорлармен және улы заттармен қызмет етуге арнайы рұқсаттар алған, бұл оның экологиялық қауіпсіздік саласындағы жұмыстарын жоғары деңгейде жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Институттың зерттеу бағыттары
Институттың ғылыми-зерттеу жұмыстары экология саласындағы көптеген маңызды аспектілерді қамтиды. Олардың ішінде қоршаған орта мен табиғи ресурстарды қорғау, экологиялық жағдайларды мониторингтеу, экологиялық таза технологияларды дамыту, сондай-ақ экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселелері басты назарда. Институттың ғылыми қызметі, сонымен қатар, өндіріс масштабындағы экологиялық таза өнімдер мен тыңайтқыштарды әзірлеуді қамтиды. Бұл бағытта институт тыңайтқыштар, тыңайтқыш-мелиоранттар мен азықтық қоспалар сияқты экологиялық өнімдерді шығару және сертификаттау жұмыстарын жүргізеді.
Институттың ғылыми жұмыстары нәтижесінде көптеген экологиялық зерттеулер мен жаңа технологиялар әзірленген. Сонымен қатар, табиғат қорғау мәселелері бойынша көптеген ғылыми мақалалар мен зерттеулер жарияланды, олар еліміздің экологиялық жағдайын жақсартуға үлес қосуда.
Институттың жетекшілері
Институттың алғашқы директоры Сүттібай Серманиязұлы Серманизов болды, ол 2001-2004 жылдар аралығында институтты басқарып, экология саласындағы көптеген маңызды зерттеулердің негізін қалаған. Одан кейін, 2004-2008 жылдар аралығында институтты Абдималик Манапұлы Аширов басқарды. Ол экология және экологиялық қауіпсіздік саласындағы зерттеулерді дамытуға айтарлықтай үлес қосты.
2008 жылдан 2024 жылға дейін институттың директоры қызметін Аманкүл Жақанқызы Ақбасова атқарды. Ол — Қазақстан Республикасының Ұлттық Жаратылыстану Ғылымдары Академиясының академигі, Ресейдің Жаратылыстану Академиясының академигі, техника ғылымдарының докторы, профессор. Аманкүл Жақанқызы Ақбасова институттың ғылыми қызметін жаңа деңгейге көтеріп, экологиялық мәселелерді зерттеудегі бірқатар маңызды жобаларды жүзеге асырды.
2024 жылдан бастап, институттың директоры қызметіне PhD Нурлан Әбдірахманұлы Ахметов тағайындалды. Ол өз кезегінде институтты басқару барысында экологиялық зерттеулердің тиімділігін арттыру, жаңа ғылыми бағыттарды дамыту, сондай-ақ халықаралық ғылыми қауымдастықпен ынтымақтастықты нығайту бағытында жұмыс істейді.
Қорытынды
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің «Экология» ғылыми-зерттеу институты Қазақстанның экологиялық саласындағы жетекші ғылыми орталықтарының бірі болып табылады. Институттың құрылуы мен дамуы еліміздің оңтүстік өңіріндегі экологиялық мәселелерді шешуге, табиғи ресурстарды тиімді пайдалануға және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған үлкен жұмыстарды қамтиды. Институттың халықаралық деңгейдегі аккредитациясы, мемлекеттік лицензиялары мен сертификаттары ғылыми-зерттеу жұмыстарын жоғары деңгейде жүргізуге мүмкіндік береді. Оның ғылыми қызметі тек қана еліміздің экологиялық жағдайын жақсартуға емес, сонымен бірге халықаралық қауымдастықта да танылып отыр.