Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің «Экология» ғылыми-зерттеу институты экология мен қоршаған ортаны қорғау саласында еліміздің оңтүстік аймақтарындағы экологиялық мәселелерді шешу мақсатында ауқымды ғылыми жұмыстарды жүргізуде. 2001 жылы негізі қаланған бұл институттың қызметі қазіргі таңда экологиялық зерттеулердің кең ауқымын қамтиды, атап айтқанда табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, экологиялық таза ауылшаруашылық өнімдерін алу, «жасыл экотехнологияларды» өндірістерге енгізу және қоршаған ортаны қорғаудың тиімді әдістерін әзірлеуге бағытталған.
Институттың негізгі мақсаттары мен экологиялық бастамалары
Институттың алға қойған басты мақсаттарының бірі — экологиялық тұрғыдан таза ауылшаруашылық өнімдерін өндіру және «жасыл экотехнологияларды» өндірістерге енгізу. Бұл мақсаттарға жету үшін зерттеушілер табиғи ресурстарды тиімді пайдалану және өндірістік процестерді экологиялық таза ету бойынша ауқымды жобалар жүргізуде. Ауылшаруашылығында қолданылатын экологиялық таза тыңайтқыштар мен инсектицидтерді өндіру, сондай-ақ топырақ пен судың ластануын азайтуға бағытталған жаңа технологияларды дамыту институттың ғылыми қызметінде маңызды орын алады.
Сонымен қатар, Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің қайта жаңғырту жұмыстары аясында да институт маңызды зерттеулер жүргізуде. Түркістан қаласындағы тарихи ескерткіштердің біріне айналған Қожа Ахмет Ясауи кесенесі табиғи-климаттық факторлардың әсерінен экологиялық тұрғыдан қиындықтармен бетпе-бет келіп отыр. Кесененің құрылыс материалдарының беткі қабаттарында ерімейтін тұз шөгінділерінің пайда болуы — бұл экологиялық проблеманың бір көрінісі. Институттың ғылыми қызметкерлері осы мәселені шешу үшін жан-жақты зерттеулер жүргізіп, тұз шөгінділерін жою және олардың түзілу жолдарын тежеу мақсатында жаңа әдістерді енгізуде.
Тұз шөгінділерінің түзілуіне қарсы жаңа әдістер
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің сыртқы қабырғалары мен фундаментіндегі тұз шөгінділерінің пайда болуы тарихи ескерткіштің сақталуына қауіп төндіреді. Осы мәселені шешу үшін институт мамандары тұздардың пайда болу механизмдерін зерттеп, олардың құрамын анықтап, түзілуіне әкелетін жағдайларды зерттейді. Бұл зерттеулердің нәтижесінде адсорбциялық ионалмасу және электрохимиялық процестеріне негізделген жаңа әдістер ұсынылуда. Бұл әдістер тұз шөгінділерін жоюға және олардың түзілуіне әкелетін жағдайларды болдырмауға мүмкіндік береді.
Экологиялық зерттеулер мен өндірістік жобалар
Институттың ғылыми қызметі тек тарихи ескерткіштерді қорғаумен ғана шектелмейді. Көптеген өндіріс салаларының қоршаған ортаға тигізетін әсерін бағалау және экологиялық нормативтерді әзірлеу жұмыстары да қолға алынған. Институт келісім-шарт негізінде еліміздің түрлі аймақтарында, соның ішінде Сауран мен Отырар аудандарында экологиялық зерттеулер жүргізіп, нормативтік құжаттар мен экологиялық сараптама жобаларын әзірлеуде.
Бұл жұмыстардың ішінде «Түркістан-жылу» МКК және «СКЗ-U» сияқты мекемелердің қатты қалдықтарды басқару және оларды қайта өңдеу бойынша жобалары бар. Сонымен қатар, институт химиялық өнімдерге экологиялық сараптама жасау бойынша елімізде жетекші орын алады. Қазақстан Республикасында химиялық өнімдерге қатысты экологиялық сараптама «Экология» ҒЗИ ғана жүзеге асырады.
Экологиялық төлқұжаттар мен карталарды жасау
Институт Түркістан, Кентау қалалары және Сауран мен Түркістан облысының басқа да аудандары үшін экологиялық төлқұжаттар әзірлеу бойынша жұмыс жүргізіп жатыр. Бұл құжаттар жергілікті тұрғындардың экологиялық жағдайын бағалауға және табиғи ресурстарды қорғау бойынша қажетті шараларды қабылдауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, Шымкент және Түркістан қалаларының экологиялық карталарын жасау жұмыстары да қолға алынған. Бұл карталар қалалардың экологиялық жағдайын мониторингтеу және дамыту бойынша стратегиялық жоспарлар құру үшін қажетті ақпарат көздерін ұсынады.
Химиялық, микробиологиялық және радиациялық бақылаулар
Институт қоршаған орта нысандарына, оның ішінде су, топырақ, ауа, өсімдіктер сияқты экологиялық компоненттерге және өндірістік шығарындылар мен ақаба суларына химиялық, микробиологиялық, радиациялық бақылаулар жүргізуде. Бұл бақылаулар қоршаған ортаның ластануын анықтап, оның алдын алу шараларын қабылдауға мүмкіндік береді. Институттың аккредиттелген зертханалары топырақ, су, ауа және микробиологиялық анализдер жүргізу үшін жоғары деңгейде дайындалған және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мақсатында жұмыс істейді.
Студенттер мен магистранттар үшін ғылыми зерттеулер
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің студенттері мен магистранттары да институттың ғылыми жұмыстарымен белсене айналысады. Экология және химия мамандықтары бойынша білім алып жатқан студенттер мен магистранттар өз ғылыми жобаларын жүзеге асырып, магистрлік диссертацияларын жазуда. PhD докторанттары мен постдокторанттары да институттың ғылыми бағыттары бойынша зерттеулер жүргізеді. Институттың ғылыми бағыты ауылшаруашылығында экологиялық таза өнімдер алу, сондай-ақ экологиялық бақылау және химиялық талдау бағыттарын қамтиды. Бұл жұмыстар білім алушылардың ғылыми деңгейін көтеруге және практикалық дағдыларын жетілдіруге үлкен мүмкіндік береді.
Қорытынды
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің «Экология» ғылыми-зерттеу институты экология саласындағы көптеген маңызды мәселелерді шешуге арналған ғылыми зерттеулерді жүргізіп келеді. Ауылшаруашылығында экологиялық таза өнімдер алу, «жасыл экотехнологияларды» өндірістерге енгізу, тарихи ескерткіштерді қорғау, экологиялық карталар мен төлқұжаттар әзірлеу және химиялық сараптама жасау сияқты ауқымды жобалар институттың басты бағыттары болып табылады. Сонымен қатар, студенттер мен магистранттар ғылыми зерттеулерге белсене қатысып, еліміздің экологиялық мәселелерін шешуге үлестерін қосуда. Институттың ғылыми қызметі экология саласындағы ұлттық және халықаралық деңгейдегі маңызды қадамдар болып табылады.