Түркістан облысына жұмыс сапары барысында вице-премьер Серік Жұманғарин шегірткеге қарсы жаппай өңдеу жұмыстары жүргізіліп жатқан аудандардың егіс алқаптарын аралап көрді.
Түркістан облысы егістік алқаптар көлемі бойынша еліміздегі топ-3 аймақ қатарына кіреді. Өңір бірінші болып шегірткенің ең қауіпті түрі – марокко шегірткесіне қарсы белсенді күрес кезеңін бастады.
Барлығы 272 мың гектар жер өңделеді. Оның 252 мың гектары 19 мамырға дейін өңделді, бұл өңдеу жұмыстары жоспарланған жердің 93%-ы. Қалған 20 мың гектарда таяу күндері өңдеу жұмыстары аяқталады.
Өңірдегі үлкен алқаптарды өңдеу жұмыстарына 360-тан астам адам тартылған. Олардың қатарында Түркістан және басқа да облыстардың аудан-қалаларынан келген инспекторлар, мамандар, болжау орталығының қызметкерлері, сондай-ақ мәселеге бейжай қалмаған жергілікті тұрғындар да бар. Жұмыстар жаяу, көлікте, ұшақтар мен дрондар арқылы жүргізіліп жатыр. Барлығы 162 мың га жерден, 107 мың га ауадан, 1 мың га рюкзак түріндегі бүріккішпен, 1,4 мың га дрондар арқылы өңделуде.Серік Жұманғарин шегірткеге қарсы өңдеу механизмдері мен әдістерін зерттеп, зиянкестерге қарсы жұмыстардың барлық циклін жүргізетін мердігерлермен препараттарды жеткізу, сақтау және өңдеу жұмыстары жөнінде пікір алмасты.
Түркістан облысы аумағында қолайлы фитосанитариялық ахуалды қамтамасыз ету мақсатында, ағымдағы жылдың 15 қаңтарында, облыс әкімінің өкімімен «Аса қауіпті зиянды организмдермен күресу үшін ұйымдастыру және үйлестіру жұмыстарын жүргізетін штаб құрылды». Штаб құрамына облыс әкімінің орынбасары, жауапты сала басшылары мен аудан, қала әкімдері енгізілген.
Штаб құрамына сәйкес, 15 аудандарда осы жұмыстарды үйлестіру бойынша жергілікті штабтар құрылып дайындық жұмыстары жүргізілуде.
Түркістан облысы марокко шегірткесі көп таралған өңір болып табылады. Атап айтқанда негізгі ошақтары Арыс, Сарыағаш, Келес аудандары болып табылса, соңғы жылдары Бәйдібек, Ордабасы, Қазығұрт, Төлеби, Сауран, Шардара және Отырар аудандары, барлығы 10 ауданның 62 ауыл округтерінде кездеседі.
Айта кетейік, үйірлі шегірткелердің ішіндегі ең қауіптісі – марокко шегірткесі. Марокколық шегіртке Марокко немесе Марокко тұнбасы деп те аталады. Бұл полифагты зиянкестер қауын мен әр түрлі көкөністерді, темекі, беде, жоңышқа, тары, жүгері, арпа, бидай, жаңғақ, көптеген жеміс ағаштарын, жүзімді, сондай -ақ питомниктерде өсетін сәндік және орман дақылдарын зақымдайды. Ересек шегірткелердің үйінділері үлкен қашықтыққа қоныс аударуға қабілетті, бұл дақылдардың алуан түріне үлкен зиян келтіреді. Жауын-шашын нормадан едәуір төмен түсіп, температура ұзақ мерзімді орташа мәннен асып кетсе, Марокко шегірткелерінің популяциясы айтарлықтай өседі. Онымен қоса зиянкестер марокко шегірткесі сұрғылт дақтармен ашық реңктерде боялған. Әйелдер 28 — 38 мм ұзындыққа жетеді, ал кіші еркектер — тек 20 — 28 мм. Бұл паразиттердің алдыңғы артқы жағында крест тәрізді өрнектер орналасқан және олардағы төртбұрышты париетальды шұңқырлар өте кең. Марокколық шегірткедегі элитра қанаттары артқы жіліншік артына қарай созылады, ал артқы феморлар қара жолақтармен немесе онсыз болуы мүмкін — бұл тек паразиттердің фазасына байланысты.
Марокко шегірткесінің мөлдір қанаттарында қара дақтар бар. Олардың артқы феморасы ешқандай дақсыз, астында қызғылт реңк немесе сарғыш.
Жәндік 1 шаршы метрге 200—300-ден бірігіп, өсіп тұрған өсімдіктің бәрін тып-типыл етеді. Марокко шегірткесінің өмір сүру ұзақтығы бес аптаға созылады. Алғашқы 2-3 аптада дәріленеді. Себебі, қанаттары бітсе, жылдам таралып кетуі мүмкін. Дегенмен, жәндіктің жетілуі ауа райына да байланысты болады. Күн ыстық кезде шегірткелер тез қанаттанады.
Мерзімді түрде барлық отырғызу Марокко шегірткесінің пайда болуын мұқият бақылап отыруы керек. Көктемгі -жазғы зерттеу әдетте личинкадан шығатын жерлерде, бақылау көктемі мен күзінде — жұмыртқада, ал жазда — ересектерде жүргізіледі.
Жайылым мен шабындықты жақсартуға, дәнді дақылдарды ерте егуге тырысуға да назар аудару қажет. Бақылаудың жақсы шарасы шөгінділерді жыртудан басқа, тігістердің айналымы жақсы жерлерді терең жырту, сондай -ақ кейіннен тырмалау болады. Жер жырту — бұл оларды паразиттерге тартымды етпеудің тамаша тәсілі, өйткені олар жұмыртқаламаған тың жерлерге жұмыртқа салатын жерлерді таңдайды.
Марокколық шегіртке санының күрт өсуімен оның өсіру орталықтарында инсектицидтер қолданылады.
2017 жылдан бері марокко шегірткесінің таралу динамикасына қарасақ 2017 жылы – 430,0 мың гектардан аса алқап өңделсе, одан кейінгі өңделген көлем төмендеген. Көпжылдық тәжірибеге сүйенсек, марокко шегірткесі 7- 8 жылда таралу шегіне (пик) келіп тұрады. Соңғы 3 жылда өңдеу көлемдері ұлғайып, таралу шегіне жететін мезгіл 2024-2025 жылдарға тура келіп тұр.
Ағымдағы жылы марокко шегірткесіне қарсы облыс бойынша барлығы 271,575 мың га алқапта химиялық өңдеу жұмыстарын жүргізу жоспарлануда. Оның ішінде 162,119 мың га жер үсті желдеткіш бүріккіш техникаларымен, 107,350 мың га әуемен, 0,706 мың га аспалы бүріккішпен, 1,4 мың га ұшқышсыз ұшу аппаратымен жүргізіледі.
Марокко шегірткесіне қарсы қолданылатын «Карат Супер к.э.» іш құрылысы, жанасу арқылы әсер ететін болса, «Пиларкинг в.к.» және «Тиаметрин с.к.» препараттары кешенді әсер ететін препараттар болып табылады.
Марокко шегірткесінің таралу аумағын анықтауға болжам орталығы тарапынан 733,36 мың гектарда мониторинг жұмыстары жүргізіледі. Оған жергілікті атқарушы органдардан 244 қосымша анықтаушы, болжам орталығынан 79 жауапты мамандар мен 38 автокөліктер қатысады.
Түркістан облысы марокко шегірткесі көп таралған өңір болып табылады. Атап айтқанда, негізгі ошақтары Арыс, Сарыағаш, Келес аудандары болып табылса, соңғы жылдары Бәйдібек, Ордабасы, Қазығұрт, Төлеби, Сауран, Шардара және Отырар аудандарында да кездесуде. Аса қауіпті марокко шегірткесіне қарсы күрес жұмыстары ауа райы ерекшеліктеріне қарай аудандарда жаппай сәуір айының 16-ы күнінен басталды. Бүгінгі күнге облыс бойынша 15 мың га марокко шегірткесінің ошақтары химиялық жолмен өңделіп отыр.
Жалпы алғанда фитосанитариялық жұмыстардың ұйымдастырылуына 74 дана жер үсті бүріккіштері, 6 дана АН-2 ұшағы, 5 дана аспалы бүріккіш, 1 дана ұшқышсыз ұшу аппараты және инспекция тарапынан 21 жұмыс тобы 40 инспектор, 19 автокөлік, өзге облыстардан 4 қызметкер 4 автокөлігімен, Болжам орталығынан 79 маман 38 автокөлік, жергілікті атқарушы органнан 244 қосымша анықтаушылардың қатысуымен жүргізіледі деп күтілуде.
Мемлекеттік сатып алу конкурсының нәтижесіне сәйкес, Арыс қаласы – 17,150 мың га, Келес ауданы – 16,650 мың га, Сарыағаш ауданы – 17,300 мың гектарда 24 дана жер үсті бүріккіш техникаларымен өңдеу жұмыстарын жүргізетін «SATTI TULIK» ЖШС, Бәйдібек – 4,890 мың га, Қазығұрт – 8,228 мың га, Ордабасы – 7,113 мың га, Отырар – 0,450 мың га, Сауран – 3,757 мың га, Төлеби – 1,372 мың га, Шардара – 4,150 мың га, барлығы 29,960 мың га аумақта «Защита растений-К» ЖШС жер үсті бүріккіштерімен күрес жұмыстарын жүргізетін мердігер болып танылды. Осы жұмыстарға 38 жер үсті бүріккіш техникалары қарастырылған.
Әуемен химиялық өңдеу жұмыстарына мемлекеттік сатып алу конкурсының қорытындысы негізінде Арыс-18,500 мың га, Келес—14,775 мың га, Сарыағаш – 20,400 мың га, барлығы 53,675 мың гектарда өңдеу жұмыстарын «Авиакомпания «Дельта-Юг» ЖШС 3 дана АН-2 ұшағымен жүргізеді.
Қалған, жер үсті бүріккіштерімен – 81,059 мың га, әуемен – 53,675 мың га, аспалы бүріккіштер – 0,706 мың га және ұшқышсыз ұшу аппараттарымен – 1,400 мың га көлемге мемлекеттік сатып алу конкурстары өткізілуде. Жалпы алғанда 271,575 мың гектардың 134,735 мың гектарында жеңімпаз анықталып, қалған 136,840 мың гектарда мемлекеттік сатып алу конкурстары жүргізілуде.
Еске сала кетейік, Түркістан облысында бүкіл қызмет циклін бір мердігердің көрсетуі пилоттық жоба ретінде сынақтан өтіп жатыр. Келер жылы республика бойынша шегірткеге қарсы күрес қызметтерін орталықтандырылған бірыңғай жүйеде сатып алуға көшу жоспарлануда.