Қоғам арасындағы тұрғындар арасындағы ынтымақтастық рухын қалыптастыруда өз үлесі бар жас маман

Түркістан қаласындағы қоғам арасында тұрғындар арасындағы ынтымақтастық рухын қалыптастыру мен қоғамдағы азаматтардың өзара сыйластығын нығайту, олардың білімін арттыру мақсатында еңбек етіп келе жатқан Түркістан қаласы,  Ж.Тәшенов атындағы N23 IT-мектеп-лицейінде ағылшын тілі пәні мұғалімі болып жұмыс істеп жүрген жас маман Ерғазы Дәулет Мақсатбекұлы. Жас ұстаз болса да мектеп және қоғам жұмысына белсене қатысып, нәтижелі еңбегімен ұжымда елене бастады. Адам өмірін қоғамсыз елестету қиын. Өркениетті қоғамда кез кел­ген жеке тұлға өзін қоршаған ортаның талаптары мен тәртіп­терін сақтай отырып, түрлі игіліктерге қол жеткізе алады. Сон­дықтан адамдар бірлігі қоғамды ұдайы алға жетелеп отыра­тын, даму мен табыстың негізі саналатын құндылықтар бо­лады.

Бір мақсат, бір мүдде үшін адам­дар­дың бірлесіп өмір сүруі, яғни қоғам болып үйлесуі рухани және мате­риалдық құн­ды­лықтарға негізделеді. Адам­гершіліктің өлшемі саналатын рухани құндылықтарға отбасы, махаббат, достық, өзін өзі тану, дін, дәстүр жатады. Ал үй, жақсы жұмыс, қаржылық ер­кіндік сияқты материалдық игі­ліктер тұлғаның әлеуметтік мәр­тебесін қа­лыптастырады. Сон­дай-ақ бостандық, адамның қа­дір-қасиеті, теңдік және ынты­мақтастық, демократия және заңның үстемдігі – қо­ғамның маңызды құндылықтары.

Осы құндылықтарды берік ұстанатын Ерғазы Дәулет Мақсатбекұлы алдыңғы жылы ағылшын тілінен Республикалық ғылыми жоба сайысына оқушы дайындап, қалалық кезеңінен 1-орынға ие болса, былтырғы жылы облыстық ғылыми жобадан дайындаған шәкірті 11 «б» сынып оқушысы Дариға Айсекенова 2-орынға ие болды. Сонымен қатар «Дарынды ұрпақ-ел болашағы» жобасы аясында белсенді қатысып жобасы сәтті өтіпті. Оқушыларымен бірге «Ұлы дала баласы» ұлттық білім сайыстарының облыстық кезеңінде 1-дәрежелі дипломмен марапатталды.

Жас маман Дәулет Ерғазы студент кезінен-ақ, шәкірт дайындау жұмысына қатыса бастаған. Өзінің айтуынша «2-курста сабағы жақсы мұны «Яссы білім» білім беру орталығына ағылшын курсын жүргізуге жұмысқа шақырыпты. «Орталықта ағылшын тілін оқытуда біршама тәжірибе жинадым. Ол жерде қағазбастылық, ұстаздың уақытын алатын басқадай шаруалар болмайды. Тек алдыңдағы баламен уақытпен санаспай жұмыс істеу керек. Себебі, мұнда нәтижеге жету басты меже. Орталық директоры Тұрсынбай ағадан үйренгенім көп болды. Сол күндері ұстаздық менің сүйікті ісім екенін түсіндім. Мектепке жұмысқа тұрғанда менде біршама тәжірибе болды. Сондықтан болар, менде адаптация деген болған жоқ, мектепке кірген бойда оқушылармен тез тіл табысып, сабаққа кірісіп кеттік. Алайда, «Оқу инемен құдық қазғандай» деп дана халқымыз айтқандай, нәтижеге, жетістікке жету тиянақты, ыждағатты жұмысты талап етеді», – дейді ол.

Кейіпкеріміз мұғалімдік мамандық, педагог мәртебесі туралы ойларымен бөлісті. «Мұғалім мәртебелі мамандық. Бүгінде, оқушылардың ойлау қабілеті қатты дамыған.Технологияны жетік меңгерген. Олардың білмейтіні жоқ. Оқушылар гаджеттермен және ақпарат технологиясын жақсы меңгергені соншалық, олар кейде ұстазды он орап алуы мүмкін. Сол себепті, соңғы уақытта аға буын мұғалімдеріміз де өз оқушыларымен тіл табысуы үшін, баламен жақсы жұмыс істей алуы үшін өзгеріп, өздерін дамытып отыратын болды. Демек, мұғалім өмір бойы оқитын, ізденісте жүретін интеллектуал адам. Ұстаз отбасымен қатар, оқушыларын да өз баласынан кем көрмей, ұдайы көңіл бөліп, сапалы білім, саналы тәрбие беретін жан деп білемін. Сондықтан, мұғалім мамандығы абыройлы мамандықтар қатарында деп есептеймін. Нағыз педагог, өз оқушысының жан дүниесіне үңіле білген ұстаз деп ұғу керек. Бір сыныпта 20 оқушы болса, 20 түрлі мінез 20 түрлі пікір болады. Кейбір әріптестер оқушыларды, «оқымайды, ынтасы жоқ» деп, кінәлап жатады. Меніңше, ол мұғалімнің педагогтің шеберлігіне байланысты. Өз ұстанымым «оқымайтын бала жоқ, оқыта алмайтын мұғалім болу мүмкін». Өз басым осы қағиданы басшылыққа алып, жұмыс істеймін».

Жас педагог Дәулеттің айтуынша, ағылшын тілін оқуға балалардың құштарлығы өте зор көрінеді. «Жаңа сөздер ережелерді үйрене отырып, соған қарай listening, reading ,speaking бөлімдерін, яғни тыңдалым оқылым және сөйлеуді дамытады. Жоғарыда айтып кеткенімдей мұғалім баланың ынтасын оята білу керек. Жалпы, қазіргі таңда тілді үйрену, ағылшын тілін білу туралы қоғамда насихат басым болғандықтан шығар, төменгі сынып балаларының өздері қызығушылық танытып жүр. Әрбір отбасында, үйде балалардың ата-аналары тарапынан да шет тілін үйренуге қатты мән беріліп жатыр. Содан да болар, қаламызда тіл курстары 2-3 жыл бұрынғы кезге қарағанда саны әлде неше есе көбейді», – дейді жас педагог.

Дәулет Мақсатбекұлымен әңгіме барысында болашақ ой-жоспарларымен бөлісуін сұрағанбыз. «Алла қаласа, алдағы уақытта білім саласынын дамытуға өз үлесімді қоссам деймін. Тіл курстарын дамытып, дайындаған шәкірттерім ҰБТ-дан жоғары нәтижеге жетіп, оқушыларымның көбінің грант иегері болуына көмегімді тигізсем деймін. Өзім қызмет ететін IT-мектеп-лицейін қаламыздағы ең үздік мектептердің қатарында көрінуіне атсалысу парызым деп білемін. Жас өскін, өсіп келе жатқан балаларымызды ағылшын тілін үйретуде оңай, түсінікті тілде жеткізетін жеке әдістемемді қалыптастырып, жаңа деңгейге көтергім келеді, болашақта», – деп ағынан жарылды. Біз жас ұстазға сәттілік серігің болсын, – деген тілегімізді білдірдік.

Барша адамзат дамуының шамшырақ тұлғасы және ел мен елдіктің, білім мен біліктің ұйытқысы – ұстаз. Әлемдік деңгейде – педагог, өз ұстанымызда ұстаз ұғымының сипаты, мән-мағынасы қашанда айқын: ол – мазмұны бірыңғай ізгіліктен ғана тұратын кәсіп, ол – ұрпақ пен ұлтқа, адамзат пен болашаққа арналған өмір сүру салты. Тіпті дүниенің асылын іздеп тауып, соны өзгеге үйретпекке ұмтылған жан қалауы.

Соңғы жылдарда елімізде жүр­гізіліп жатқан мемлекеттік-әлеу­мет­тік бағдарламалардың мәні мен мақсатына қарасаңыз, көбіне бюджет қызметкерлерлеріне, соның ішінде білім және денсаулық сақ­тау саласы мамандарына бағыш­тал­ғанын аңғарар едік.

Сондай-ақ өздеріңіз көріп-біліп отырғандарыңыздай, кейінгі кезде білімге, мұғалімге қоғам көзқарасы өзгере бастады. Әрине, жақсы жа­ғынан. БАҚ-та да, былайғы өмірде де ұстазға көрсетіліп жат­қан құрметті ескермеу мүмкін емес. Бұл – жақсылықтың нышаны. Бұл – қалыптасқан дәстүрді сыйлау мен қастерлеудің жолы.

Шынтуайтында, бедел – на­рықтық қатынастың емес, адам­шы­лық­тың өлшемі. Ол – мәні терең, тұғыры биік, қалыбы айрықша құндылық. Сондықтан адам да, қоғам да тірнектеп бедел жинайды. Беделсіз адамды да, маманды да ешкім сыйламайды. Оның қоғамда, жұмыс орнында, өз отбасында қадірі жоқ.

Рухани тұлғаларымыздан Жүсіп Баласағұни: «Ізгі атымен ғана ер алғысқа бөленеді» десе, Мах­мұд Қашқари: «Ізгі ердің сүйе­гі шіріп кетсе де, аты өшпейді» деп жаза­ды. Осы ізгіліктің бәрі – ұстаз болмысынан, ұстаз білігінен, ұстаз тәлімінен даритын қасиеттер.

Еуропаның «авторитет» ұғы­мын тәпсірлеп жіберсеңіз, қазақша «адамгершілік, ар, намыс, қуат, тегеурін, билік» болып шығады. Біздіңше, әлімсақтан ұстаз абыройы осындай болған, қазір де, болашақта да осылай болуы тиіс. Сонда ғана қоғамның береке-бірлік, тәлім-тәрбие, ақыл-парасат өлшемі орнығып дамиды.

Бәзбіреулер «Ұстаздардың өзі ұстаздық атқа лайықты ма?» деп қарсы сұрақ қойып жатады. Рас, «бес саусақ бірдей емес», ондай фактіні де жасырып-жаппаймыз. Бірақ ондайлар кездессе, ұстаз аты мен затына жете алмағанын аңғартпай ма?.. Сол себепті халық қай кезде де – төреші, бағалаушы, сыншы. Біз шын ұстаз туралы және оның мәртебесі жөнінде ой сабақтап отырмыз.

Ұстаз мәртебесі – фило­со­фия­лық, психологиялық, тарихи, әлеу­меттік астары бар қадірлі ұғым және қоғам жауапкершілігін анық­тай­тын өлшем. Педагог тұғыры – қоғам мен мемлекет тұғыры.

Қай мемлекет ұстаздарына қа­­тыс­ты қандай саясат ұстанса, мем­­­­лекеттің беделі де соған сай қа­­­лыптасады. Сондықтан ең бас­ты­­сы, Қазақ елінде мұғалімді қа­дірлеуге байланысты тамаша дәс­түр бар. Қызметтегі, биліктегі бү­гінгі толқын оны ұмыта қойған жоқ.

Сөз жоқ, түптеп келгенде, педагог беделі заңмен емес, қоғамның ар-ұятымен, жауапкершілігімен шегеленеді. Қасиетті «Құранның» өзінде де, біздің мың жылдық дәстүрімізде де ұстазды сыйлау парыз екені ерекше айтылған. Ендеше «Педагог мәртебесі туралы» заңның қорғаушысы да, қолдаушысы да, дәйегі де, мәйегі де – қоғам.

Осыған байланысты мына ой­ды орта­ға салуды дұрыс көрдік.

Бірін­шіден, қоғам немесе бәрі­міз білім ордаларын – мәдениет пен біліктің алаңы деп, ал ұстаз­дар­ды – жол сілтеуші, өнеге рәмізі деп қабылдауымыз шарт. Атқарушы билік те мектепті түрлі саяси науқан кезінде еске алмай, қоғамның күнделікті қайнауы, пісіп-жетілуі деп қарағаны жөн. Аға толқынның имандылыққа ұйып, мешіт жақта жүргені жақсы. Бірақ негізгі болашақ, басты есеп – мек­тептегі жас буында екенін ұмыт­пағаны дұрыс. Сондықтан неме­ресін мектепке жетектеп әкеліп, соның маңында жүйелі әңгіме құрса, қилы жамандықты бірден тыюға әрекет жасаса, ұстаз беделін де, ата-ана ретінде өз беделін де көтереді.

Екіншіден, ұстаздардың сауа­ты, адамшылық бастамалары, қоғам­дық-әлеуметтік қағидаттары шек­теушілікке бармау керек. Бе­дел­ді ұстаз – ашық, демократ ұстаз. Сондықтан сабағыңызға ата-ана, қызыққан адам қатысқысы келе ме – қатыссын. Жиналысыңызда ой айтқысы келе ме – айтсын. Қысқасын айтқанда, барлық оқу орны қоғамнан әрі баға алып, әрі халық айнасынан өзін көре білгені абзал.

Үшіншіден, «нарық және білім ордасы» деген тақырып пыш-пыш әңгіменің емес, қоғам болып кеңесудің өзегіне айналса дейміз. Рас, мемлекеттің мектепке берер немесе бөлер қаржысы аздау болып тұр. Бірақ тәуелсіздіктің 28 жылында тұрғызылған зәулім мектеп ғимараттарын, үлкен қалалардағы бірінен кейін бірі ашылған қазақ мектептерін ұмытпалық. Бұрынғы дәстүрдегі асар, үме, жылу т.б. бар, біз неге нарық кезеңінде білім ордаларына ата-ана, жанашыр, демеуші ретінде нақты көмектесе алмаймыз? Естеріңізге салайық, 20-30 жылдары алғашқы мектептер – жеке адамдардың шым-кірпіштен соққан үйі болатын. Олар мұны сатқан жоқ, саудалаған жоқ, тегін берді. 50-60 жылдары мектептің кірпішін ұжым болып құйып, қабырғасын ел болып көтерді. Нарықтың адамшылық бір амалы – осы. Шүкір, қазір мешіт қана емес, мектеп салып, халыққа сыйлайтын кәсіпкерлер пайда болды. Біз осыған қуанамыз.

Білім саласының өзіндік, кәсіби талай қиындықтары бар. Оқу мен оқытудың шын ма­ғы­­­насындағы еркіндігі мен дер­бес­тігі, бастамаларды қолдау­дың тетік-амалдары әлі де әлсіз­деу. Мектепте де, жоғары оқу орындарында да үлгерім мен бағалаудың қасаң жолынан шыға алмай келеміз. Қағазбастылық пен жалаң есеп жұмысты шідерлейді. Мұны Елбасы да, Президент те, сала басшылары да сынап жүр. Бірақ одан құтылудың тетігі – өз қолымызда.

Білімге қойылатын шарт – нақ­ты ұстаздық талапқа негізделсе дейміз. Шын ұстаз шәкірттерінің алдында ешқашан да жалған, жасанды, жүйесіз әрекетке бармайды. Жалпы әділдік пен тазалықтың бастауы – мектеп. Осы тетік ұмы­тыл­са, қоғам қай жағынан да көштен қалады.

Сонымен бірге ата-ана мен ұстаз арасындағы жауапкершілік шегін, регламентін қоғам болып тал­қы­лап, бір тоқтамға келетін кез әлде­қашан келді. Қоғам, ата-ана мектептің сынаушысы позициясын ұстанса, біз ешқашан алға бас­паймыз. Жоғарыда айттық, Қазақ елі дәстүрінде мектеп немесе білім ордасы – нағыз адалдық алаңы.

Әрине, басты тетік ұстаздың өзінде. Өзін өзі сыйлата білмеген ұстаз оқушы алдына немесе мін­бер­ге шығып, дәріс оқуға мо­раль­­дық құқы жоқ. Сондықтан үне­мі ізденісте жүрген, шеберлігін дәйім шыңдайтын, мәдениеті, адамгершілігі, бар бітім-болмысы жоғары азамат – шәкірттің ғана ұстазы емес, қоғамның ұстазы. Отанымызда ұстаз абыройы артқан сайын, білім мен ғылымның, тәрбие мен мәдениеттің абыройы артатыны сөзсіз.

Дана бабаларымыз балаға бі­лім­­нен бұрын тәрбие берілуі керек екенін мұнан мың жыл бұрын айтып кеткен. Отбасы тәлімі мен елдік тәрбие – білім жүйесінің әрі өзегі, әрі айнасы. Қазақстанның отаншыл ұл-қызын оқытудың мақсаты мен мазмұны жылдан-жылға айқындалып келеді. Атап айтсақ, мақсат – бәсекеге қабілетті білімді ұрпақ қалыптастыру, ал білімнің мазмұны – елдік тәлім-тәрбие мен адамзат ақыл-ойының інжу-маржаны деп білеміз.

Биылғы республикалық тамыз конференциясында ел Президенті Қ.К.Тоқаев қабылдануы жос­пар­ланған «Педагог мәртебесі ту­ралы» заңда ұстаздарды қол­дау­дың кешенді шаралары қарас­ты­рыл­ғанын, соның ішінде мұғалім жүктемесін азайту, абыройы мен беделін көтеру, материалдық жағ­да­йын жақсарту белгіленгенін қа­дап айтты.

Рас, ұстаз мәртебесі туралы заң қоғамның барлық жігін де бейжай қалдырмады. Барлық жиында, басқосуда бұл тақырыпты айналып өткен адам аз. Біз мұның бәрін – жанашырлық пен жауапкершілік деп ұқтық. Осылай барлық шарада, бастамада халықтың береке-бірлігі арта бергей.

Ә.ТӘШІМ, журналист.