САУРАН: АГРОӨНЕРКӘСІПТІК КЕШЕНІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ҚОЛДАУЛАР КЕҢІНЕН ТҮСІНДІРІЛДІ

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жарлығымен 10 Ұлттық жоба тізбесі бекітілген болатын. Солардың бірі — Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі ұлттық жоба. 2011-2025 жылдарға арналған ұлттық жобаны іске асыру нәтижесінде еңбек өнімділігін 2,5 есеге арттыру, отандық өндірістің негізгі азық-түлік тауарларымен қамтамасыз ету, өңделген өнім үлесін 70 пайызға дейін жеткізе отырып, агроөнеркәсіптік кешен өнімдерінің экспортын 2 есеге ұлғайту, сондай-ақ 7 ірі экожүйе қалыптастыру және инвестициялық жобаларды іске асыру есебінен 1 млн ауыл тұрғынының табысын тұрақты арттыруға қол жеткізу межеленіп отыр.

Ауыл шаруашылығына берілетін мемлекеттік қолдаулардың берілу шарттарын түсіндіру мақсатында құрылған арнайы жұмысшы топ Сауран ауданының тұрғындарымен кездесті.

Жиынға Түркістан облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Нұрбек Бадырақов, «Қазсушар» РМК ТФ өндірістік техникалық бөлім басшысының міндетін атқарушы Талғат Балабеков, «Аграрлық несие корпорациясы» АҚ Түркістан филиалы директорының орынбасары Азат Мүйтембаев, «Ырыс» МҰҚ ЖШС басқарма төрағасының орынбасары Берік Бекпенбетов, «Түркістан ӘКК» АҚ басқарма төрағасының орынбасары Мұхтар Әлімханұлы сынды сала мамандар түсіндірме жұмыстарын жүргізді.

Сауран ауданының ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер көлемі — 392 100 гектар. Жалпы биылғы жер жырту жоспары – 28,6 мың гектар болып бекітіліп, бүгінгі таңда жер айдау жұмыстары 95%-ға орындалған. 2024 жылдың өнімі үшін 3 661 гектар күздік бидай егілген. Жиын соңында шаруалар тарапынан жұмыс топ мүшелеріне сұрақтар қойылып, тиісті жауаптар берілді.

Жақында Қазақстан агроөнеркәсіп кешені қауымдастықтарының альянсы және «Ауыл» халықтық-демократиялық патриоттық партиясы 2022-2027 жылдарға арналған агроөнеркәсіптік кешенді дамыту бағдарламасына тұжырымдамалық тәсілдерді ұсынды. АӨК-ті дамытудың түйткілді мәселелерін талқылау және бағдарламалық құжаттарды әзірлеуде тараптар әріптестік ниетін нығайту үшін өзара ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды. «АӨК саласының 100 түйткілді мәселесі және шешу жолдары» тұжырымдамасының негізінде бизнестің тұрақты тиімділігі мен ауыл шаруашылығында тәуе­келдерді басқаруды қамта­масыз ету қағидаты жатыр. Тұжы­рым­дама «100 нақты қадам» Ұлт жоспары қағидаты бойынша әзірленуде. Бағдарлама қарапайым әрі түсінікті болып, сондай-ақ «төменнен жоға­ры», яғни өңірлерде ауыл ша­руашылғы өндірушілерінің нақты сұранысына құрылымдалуы керек деп санаймыз», деді аталған альянстың өкілі.

Салалық қауымдастықтардың өкілдері бағдарлама негізіне алын­ған ТОП-10 өзекті мәселені атады. Біріншіден, миллардтаған бюджетке қарамастан мемлекеттік қолдау шараларының ағымдағы жүйесі АӨК-тегі бизнестің тиім­ділігіне кепілдік бермейді. Тұжы­рымдама ұсынысы – қаржы құрал­дарын кәсіпорындардың ұзақ мерзімді несие төлеу қабі­летін сақтауға бағыттау. Бұл шара несиелеу ұйымдары мен инвес­тор­ларға сенімділікті қамта­ма­сыз етеді. Екіншіден, баға бе­л­гі­леуді реттеудің нарықтық құ­рал­дары әкімшілік тыйымдар мен шек­теулерді алмастыруы керек. Халықтың әлеуметтік осал топтарына декларативті кө­мек көрсетуден кетіп, оларға нақ­ты қамқорлық көрсетуге – азық-түліктің атаулы көмегіне көшу қажет. Мұндай реформа – азамат­тардың барлық санаттарына, со­ның ішінде аз қамтамасыз етілген аза­мат­тарға арналған бағаларды бақылауды тоқтату, нан пісіру және дәнді дақылдарды өңдеудің өзінде жыл сайын қосымша 60-80 млрд теңге алуға, сондай-ақ 2020 жылы бидай экспортына тыйым салу (11 млрд теңге шығын), 2019 жылы тері экспортына тыйым салу (10 млрд теңге шығын), мал экспортына тыйым салу (жыл сайын 30 млрд теңге жоғалту) сынды әкімшілік кедергілерден ш­ығын­дарды болдыртпауға мүм­кіндік береді», деді «Қазақстан астық өндірушілері одағы» қауым­дас­тығының президенті Евгений Ган.

Үшіншіден, «Қазақстан ет одағы» жеке кәсіпкерлер және заңды тұлғалар бірлестігінің бас директоры Мақсұт Бектібаев­тың түсіндіруінше, саланы ынта­лан­дыруға арналған фискалды құралдар – АӨК-тегі салық режімі өндіріс түріне емес, меншік формасына, жер телімдері мөлшеріне байланысты. Бұл жайт кедергі келтіретін, саланы кенжелететін фактор болып отыр. Әр гектардан есептелетін және өнімнің түсі­м­іне ғана байланысты бірың­ғай аграрлық салық жерді тиімді пайдалану және баршаға бірың­ғай режімді қамтамасыз етуге бағыт­талған. Яғни салық жергілікті бюд­жетке түсетін болады, ауыл тұр­ғындарының қалаға кетуінің негізгі себебі болып отырған ауыл­дарды инфрақұрылыммен қамта­масыз етуде теңгерімсіздікті жою­ды мақсат етеді.

Төртіншіден, техникаға салынатын баж салықтары, салықтар және алымдарды 5-10 жылға алып тастау арқылы ескірген ма­­шина-трактор паркін 40%-ға жаңар­ту қарқынын арттыруға жол ашыл­мақ. Ауыл шаруашылығы техни­касына салынатын утилиза­циялық алым арқылы мемлекеттік қолдауды бір саладан екінші салаға бөлу мүмкіндігін алып тас­тау да маңызды. АӨК-ті субси­диялаудың жалпы жылдық көлемі 287 млрд теңгені құрайды. Ал утилизациялық алым бойынша фермерлерден түсетін төлемдердің жалпы көлемі 56 млрд теңге неме­се ауыл шаруашылығын субси­диялаудың жалпы көлемінің 20%-ын құрайды. Бірінші кезекте утилизациялық алымды алып тас­тау керек немесе техника құны­нан 10-30% мөлшерлеме орнына тиімді 0,5% мөлшерлемені белгілеу қажет.

Бесіншіден, Қазақстан ас­тық одағы­ның төрағасы Нұр­лан Оспановтың айтуынша, ауыл­­дық аймақтардың дамуын ауыл ша­руашылығы тауарын өндірушінің базалық ауылы­­нан қатты жол жабынымен 25 шақырымнан артық емес қашық­тық­та жатқан тірек ауылдың толық­қанды инфра­құ­рылымға қол­жетім­ділігін арт­ты­ру қағидасы бо­йын­ша іске асы­ру қажет. Мұн­дай ұстаным АҚШ, Канада және Аустралияда фермер­лікті дамыту мен аумақты игеруді қамтамасыз еткен болатын.

Қолданыстағы мемлекеттік қолдау және фискалды саясат агробизнесті ауылдық аумақтарды дамытуға қатысуын ынталандырмайды. Ауыл тіршілігіне демеу көрсеткен және қолдау көрсетуді жалғастырып жатқан орта және ірі бизнес ауылдық жерлерді дамыту үшін жергілікті билік органдарымен бірлескен жобаларды қаржыландыруға қатыса алады. Бұл үшін ынталандыру шараларын әзірлеу қажет. Несиелердің жалпы көлемінен небәрі 1,8%-ы (2020 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай) ауыл шаруашылығына тиесілі (2019 жылдың 1 қаңтарында – 3,7%). Капиталды салымдардың басым бөлігі – шамамен 73%-ы кәсіпорындардың жеке қаражаты есебінен қаржыландырылады. Ұсынылған шешім – өңірлік даму институты ретінде несиелік серік­тестер жүйесін дамыту, осының не гі­зінде фермерлік несиенің коо­пер­ативті жүйесін құруға болады.

Сондай-ақ жаңа шаруалардың нарыққа кіруін оңтайландыру да аса өзекті. Қазіргі таңда жаңа ферманы ашу процедурасына 2-3 жыл жұмсалады. ӘКК-ті тарту арқылы өңірлерде үлгілік фермаларды ашу (жер, инфрақұрылым, телімдерді сегменттейді, үлгілік жоба) және аукцион арқылы дайын бизнесті сату нарыққа жаңа ойыншылардың кіруін жеделдетеді.

Ал қаржыға қолжетімділікті тәуелдіктіліктің түсінікті болуы және сақтандырудың экономи­калық қолжетімділігі есебінен арттыруға болады.

«Кем дегенде 250 млрд теңге болатын мемлекеттік қолдау құрғақ­шылық, аурудың қаупімен өтелуі мүмкін. Сондықтан алу­шы­ларға сақтандыру төлемінсіз субси­диялауды беруге тыйым салу маңызды. Базалық тәуекел­дерді сақтандыруға орташа жыл­дық қажеттілік 40 млрд тең­гені құрайды», деді бұл тарап­та Агросақтандыру қауымдастығы­ның төрағасы Серік Ыбыраев.

Ең соңындағы ұсыныста жер телімдерін тиімсіз пайдалана­тын жер иелерінің тізілімін ашу ма­ңызды екені айтылды. Өйт­кені нарық деректерді білуі керек, себебі бұл кредиторлар мен сақтан­дыр­у­шылар үшін негізгі тәуекелдер.

Жиын соңында Картоп және көкөніс өсірушілер одағының төрағасы Қайрат Бисетаев ауыл­шаруашылық өнімдері мен оның қайта өңдеу өнімдерінің кепіл­дендірілген экспортын қамтамасыз ету мақсатында АӨК саласы тартымды болатын елдердегі Қазақстанның елшіліктерінде Аграрлық сауда миссияларын ұйымдастыру туралы ұсыныс жасады. Бұл миссияның басшысын еліміздің Ауыл шаруашылығы министрлігі «Атамекен» Ұлттық кәсіпк­ер­лер палатасымен келісім бойынша тағайындайды.

Мақаламызда Сауран ауданының тұрғындарының назарына агроөнеркәсіптік кешеннің тиімділігі жайлы тоқталып өтуді жөн санадық.

Қазақстанда ауылшаруашылық саласында импорттық техниканың кредиті мен лизингі бойынша жылдық 15% деңгейіне дейінгі пайыздық мөлшерлеме субсидиялануы мүмкін. Бұл туралы агроөнеркәсіптік кешен субьектлеріне несие және субсидия беру қағидаларына енгізілетін өзгерістер жобасында жазылған.

Импорттық және отандық ауыл шаруашылығы техникасына лизинг мөлшерлемесі өзгереді

Өзгерістерге сәйкес импорттық және отандық ауыл шаруашылығы техникасы бойынша несиелер мен лизинг бойынша субсидияланатын пайыздық мөлшерлеменің мөлшері сараланады. Яғни агроөнеркәсіптік кешен субъектісінің лизингі немесе кредиті бойынша номиналды сыйақы мөлшерлемесі жылдық 15% мөлшерінде дейін субсидияланады.

Осыған байланысты ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің бұйрығымен Агроөнеркәсіптік кешен субъектілеріне несие беру, сондай-ақ ауыл шаруашылығы жануарларын, техника мен технологиялық жабдықтарды сатып алу лизингі кезінде сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау қағидаларына өзгерістер енгізілмек.

Былтыр агроөнеркәсіп кешенін дамытуға 1 триллион теңге бөлінді

«Жалпы «бармақ басты, көз қысты» дегенді мүлдем доғару қажет. Өзара ымыраласқан, астыртын шешім қабылдауға болмайды. Жекелеген шаруашылықтардың емес, ауыл тұрғындарының мүддесі бірінші орында тұруға тиіс. Ауыл жұртының көпшілігінде жер үлесі бар. Бірақ халық оның игілігін көре алмай отыр. Біз елімізді негізгі азық-түлікпен толық қамтамасыз етуіміз керек. Сондықтан Үкімет жоспарланған барлық жобаларды жүзеге асыруға міндетті. Келесі жылы ауыл шаруашылығы кооперациясын дамыту жөніндегі ауқымды жобаны бастаймыз. Оған 1 триллион теңге бөлінеді. Бұл жоба 1 миллион ауыл тұрғынын қамтиды», – деп тапсырған еді Мемлекет басшысы.

Осылайша қатаң қадағалауға алынған АӨК саласында реформа басталды. Осыған орай Ауыл шаруашылығы министрі Ербол Қарашөкеев Президент жолдауындағы тапсырмаларды орындау үшін 2023 жылға нақты шаралар әзірленгенін мәлімдеді. Яғни биылдан бастап, ауыл шарушылығын субсидиялау тәртібі де өзгереді.

Субсидия беру тәртібі қандай?

Билік бірінші кезекте құжаттар мен қағазбастылық, шашыраңқылық  мәселесін жеңілдетуге тырысқан. Бұл орайда фермерлерге 1 ақпаннан бастап іске қосылатын  «Агрөнеркәсіп кешенін субсидиялаудың бірыңғай мемлекеттік ақпараттық жүйесі» (СБМАЖ) көмекке келеді.  Автоматтандырылған бұл жүйе фермерлердің субсидияға өтінімін рәсімдеу үшін балама ретінде әзірленіп отыр. Өтінімдер gosagro.kz веб-порталында қабылданады. Аталмыш жүйе толығымен автоматтандырылған және ақысыз қызмет көрсетеді.

СБМАЖ өтінім беруде фермерлер жұмысын айтарлықтай жеңілдете түспек. Себебі  субсидия алу үшін растау құжаттары мен қосымша анықтамалар өткізу жұмыстары ретке келтіріліп, бұл құжаттар басқа мемлекеттік ақпараттық жүйелерімен, соның ішінде жер учаскелері, ауыл шаруашылығы жануарлары, техника және арнайы көлік жөніндегі деректермен, кооператив мүшелері туралы мәліметтермен, сондай-ақ «алқаптар картасымен» бір орталыққа  біріктірілген.

Атадан балаға қалдырылып отыр­ған жер-анаға деген махаббат «цифр­лық рухты» сіңірген, сондықтан да «ақылды технологияларға» қазір­гі ша­руа­шылықтың шамасы же­те ме? Толық сеніммен – «иә» деп ай­­та аламын! Астанада өткен ЭКСПО кө­рмесі бізге болашақ – бұл шы­на­йылық екенін көрсетті. ЭКСПО ая­сында Ұлттық инженерлік акаде­мия­­ның ұйымдастыруымен өткен, өзім қатысқан инженерлер мен ғалым­дардың Дүниежүзілік конгресін ерекше атап өткім келеді. Конгреске Нобель сыйлығының лауреаттары, «Жаһандық энергия» халықаралық сыйлығының 18 лауреаты, энергетика, қоршаған ортаны қорғау министрлері, энергетика саласындағы 2000-нан ас­там ғалым, сарапшы қатысты. Мен, аграрлық ғылыммен айналысатын маман ретінде, осы саланың ғалым­дарының ой-пікірлеріне қызығушылық таныттым. Әлемде қандай үрдістер бар? Біз қайда бет алып келеміз? 1000-нан астам баяндама тыңдалды. Аграрлық ғылым саласында Бразилия штатының министрі Жоао Карлос де Соуза Мейреллестің, Нобель сый­­лы­ғының лауреаты Риккардо Ва­лен­тинидің, Таврия мемлекеттік агро­тех­нологиялық университетінің, Киев политехникалық институтының бір­­қатар ғалымдардың және бас­қа­ларының баяндамалары тыңдалды. Нобель сыйлығының лауреаты бү­гін­гі таңда бүкіл әлемде тек аграр­лық өнімдер секторы тұщы суды пайда­ланудың жалпы көлемінің шамамен 80%-ын, энергияға жалпы сұраныстың 30%-ын және парниктік газдардың техногендік шығарындыларының 24%-ын құрайтынын атап өтті. Болашақта жаһандық азық-түлік өндіру 70%-ға артады, сектор ресурстардың тең­дес­сіз қысымына және климаттық жүйе­лердің күшті ауытқуына тап болады деп күтілуде. Жаһандық аграрлық азық-түлік жүйелері, олардың болашақ ұрпаққа қолдау көрсету мүмкіндіктері туралы ойланатын кез келді.

Мемлекет басшысының идеясы – экономиканы цифрландыруға көшу және пәнаралық инновациялық орта­лықтар құру біздің болашақтың негізгі компоненті болып табылады. Қазақстанда аграрлық саладағы ғылым және бизнес үшін жаңа стратегиялық модель іске қосылады. Ал ғылым мен бизнесті жақындастыру үшін жаңа технологияларды коммерцияландыру кеңселері қажет. Инженерлік академияда осындай коммерцияландыру кеңсесі Инженерлік-технологиялық университеттің базасында әлдеқашан құрылған. Дәл осы кеңсе нарықтық және тұтынушылық сұранысқа бағыт­талған кабинеттік зерттеулерден қол­дан­балы зерттеулерге көшу үшін берік көпір құратын болады.

Біз цифрландырудың басқаруға көмектескенін, экономика және энергетика экологиялыққа айналғанын, ал жел мен күн шаруаның үйреншікті серік­теріне оның көмекшілеріне ай­нал­ғанын көріп отырмыз. Шаруаның жаңартуға дайындығы туралы сұраққа өткен жылдың қорытындысы жауап бере алады. Ауылшаруашылық саласы бірте-бірте жаңа технологияларды игеруде. Өте маңызды жайт, менеджмент, кадр саясаты, сондай-ақ технологиялық жарақтандыру, егіншілік жағынан сапалы өзгеруде. Өткен жылдың қорытындысы бойынша республикамызда ауылшаруашылық жалпы өнімі шамамен 3%-ға өсіп, көлемі бойынша 4 трлн теңгеден ас­қа­нын естеріңізге сала кетейін. Өсу өсім­дік шаруашылығында және мал шаруашылығында байқалды.

Біздің компанияның практикалық тәжірибесіне сүйене отырып, оның одан әрі өсу әлеуетін көріп отырмын, өйт­кені қазірдің өзінде бизнестің кезек­ті технологиялық баспалдағына өрлеуі нәтижелілікті арттыратынын білемін. 2014 жылы Мемлекет басшысы біздің көп салалы агрохолдингке келгенде оның жетістіктерін де атап өтіп, «Байсерке-Агро» ЖШС-сын Қазақ­станда ауылшаруашылық секторларын дамытуға бағыт-бағдар береді деп атағанын еске түсіре отырып, мынадай параллельдерді жүргізіп көрейін. Біз осындай жоғары бағаны мақтан етеміз. Бірақ одан да маңыздысы, ол Мем­лекет басшысының Жолдауында айтылған инновациялық технология­ларды қолдану, басқаруды жетіл­діру бағы­тындағы біздің интуитивті қозғалысымыз болып табылады.

Президент өз назарын агробиз­нес­тің ғылыми құрамына аудар­ған. Бір­неше жыл бұрын, ата-баба­мыз­дан келе жатқан әдістермен үйреншікті қалып­тан шыға алмайтынымызды түсінген серіктестік агроөнеркәсіптік секторды қолдау үшін Қазақ өсімдік қорғау және карантин ғылыми-зерттеу институты және Қазақ ветеринария ҒЗИ-мен бірге құрылған Қазагроинновация мем­ле­кеттік мекемесімен ынтымақ­тас­тық туралы келісімге қол қойды. Биылғы жылы Ұлттық инженерлік ака­демиямен келісімге келді. Біз­дің ғылыми әріптестеріміздің арқа­сын­да өсімдіктерді қорғау, мал шаруа­шы­лы­ғының өнімділігін сақтау және арт­тыру мәселелері жөнінде жаңа ин­но­вациялық әдістер мен технологияларға, заманауи зерттеулерге қол жеткіздік.

Ғалымдардың ұсыныстарына сүйе­ніп, бүкіл техника және құры­лым­дар паркін жаңғырттық, еңбекақы төлеу жүйесін, мотивация және ма­ман­дарды оқытуды ұйымдастыру бо­йын­ша жұмысты жақсарттық. Яғни өндірістік циклдың бірде-бір бөл­­шегін назарымыздан тыс қал­дыр­­май кешенді қарастырдық. Бұл бізге ауыл­шаруашылық дақылдарын өңдеу, қайта өңдеуді қазіргі талапқа сай жа­ңарту, ауылшаруашылық өнді­рісінің және оның нәтижелілігін арт­тыру про­цес­терін жақсартуға айтар­лықтай сеп­тігін тигізді.